ლიტურგია ეკლესიის გული და თავად ეკლესიაა! ვინც იცის, თუ რა არის ლიტურგია, მან ისიც იცის, თუ რა არის ეკლესია. ეკლესიის არსი სწორედ ლიტურგიაშია. მასშია ძველი და ახალი აღთქმაც, მასშია ცოცხალი ღმერთის გამოცხადება. მასშია ჭეშმარიტი ქრისტიანული ცხოვრების სახე, რომელიც სინანულსა და სიმდაბლეში მდგომარეობს. მასშია ეკლესიის მთავარი თვისება – კრებსითობა. მასშია მოციქულებრივი სარწმუნოების სული, რომელსაც საუკუნეების განმავლობაში აღმსარებლობით ადასტურებდნენ წმინდა მამები. ლიტურგიაზე მოქმედებს სულიწმიდა, რომელიც წმინდა ძღვენს ქრისტეს სისხლად და ხორცად გარდაქმნის. ლიტურგიაზე ის ქრისტე მყოფობს, რომელიც იყო გუშინ, რომელიც არის დღეს და რომელიც იქნება ხვალ. ქრისტეს ცოცხალი გამოცდილება და მის სისხლთან და ხორცთან ზიარება, აი, რას გვაძლევს, ჩვენ ლიტურგია!
თანამედროვე ადამიანი გამოცდილების ადამიანია. მას უნდა, რომ ყველაფერს თავისი ხელებით შეეხოს და მისი ბუნება მოციქულ თომას გვაგონებს, რომელიც ამბობდა, რომ თუ არ შევეხები ვერ ვირწმუნებო. ასე რომ, სწორედ ლიტურგიისას შეგვიძლია ცოცხლად შევეხოთ ქრისტეს წყლულებს. ლიტურგია ეკლესიის ყველაზე სიღრმისეული განცდის საშუალებას გვაძლევს, ეკლესიის მთელი ძალებია მოკრებილი ამ დიად მსახურებაში და ლიტურგიის შემდეგ ჩვენი ცხოვრება, ამ მსახურების გაგრძელებად უნდა იქცეს.
ერთხელ, მიტროპოლიტი ნიკოლოზ იარუშევიჩს, საბჭოთა პერიოდში დასავლელმა ჟურნალისტებმა ჰკითხეს: „როდესაც ეკლესია ასე იდევნება და არ არის საშუალება, რომ ეკლესიის ისტორია და წმინდა წერილი შეისწავლონ, როგორ ეხმარებით ადამიანებს სულიერ აღზრდაში?“ – მან უპასუხა: „საღმრთო ლიტურგიას აღვასრულებთ“. ვფიქრობ, რომ ეს ძალიან ღრმა და ჭეშმარიტი პასუხია.
სწორედ ლიტურგიამ გადაარჩინა ქრისტიანული სული რუსეთში. ეკლესიამ განაახლა თავისი სიცოცხლე სწორედ იმიტომ, რომ მან იტვირთა ქრისტეს ჯვარი და შემდეგ ქრისტეს აღდგომის გამოცდილება მიიღო. წმინდა სერაფიმე საროველი წინასწარმეტყველებდა, რომ ერს ბევრი განსაცდელი და მწუხარება ელოდა, მაგრამ ის იმ სულიერ აღდგომასაც ჭვრეტდა, რომლის წყაროც სულიწმიდის ძალით სწორედ საღმრთო ლიტურგია უნდა ყოფილიყო.
ეგვიპტელი მეუდაბნოების ძველ პატერიკში ერთი საინტერესო ეპიზოდია მოთხრობილი, რომელიც წმინდა მაკარი დიდისა და წარმართი ქურუმის თავის ქალასთან საუბარშია გადმოცემული. წმინდა მაკარი ყვება, თუ რა უთხრა ამ წარმართმა კერპთმსახურმა ჯოჯოხეთის ყველაზე საშინელი ტანჯვის შესახებ. მათთვის ყველაზე მტანჯველი ის ყოფილა, რომ ეს ტანჯული სულები ერთმანეთს ვერ ხედავდნენ. მინდა გითხრათ, რომ არსად ისე ცხადად არ იგრძნობა ყოფნა-არყოფნის ზღვარი, როგორც უდაბნოში, სწორედ ამიტომაც, არაფერია გასაკვირი მეუდაბნოესა და თავის ქალას შორის. ამ ერთი შეხედვით აბსურდულ საუბარში, რომლის მიერაც გაგვეხსნება მიღმიერი ტრაგიზმის მთავარი წყარო. – რა არის ჯოჯოხეთი? ეს არის სხვა ადამიანთან ურთიერთობის შეუძლებლობა, სხვისი სახის ჭვრეტის შეუძლებლობა.
მართლაც, ადამიანი ადამიანისთვის დიდი ნუგეშია, რომლის გარეშეც ის სასოწარკვეთილების ერთ დიდ ღაღადისად იქცევა. რადგანაც ადამიანი ღვთის ხატია, მისი ბუნება სწორედ ურთიერთობაშია, რომლის ნაკლებობამ ან სრულიად არქონამ შეიძლება მისი მშვენიერების განადგურება გამოიწვიოს. როგორც ამ წარმართმა ქურუმმა დაგვიდასტურა, რომ მეორე ადამიანის პირისპირ დანახვის, მასთან ურთიერთობის გარეშე, ჩვენი არსებობა ჯოჯოხეთად იქცევა. სხვისი „ჩამქრალი“ სახე შეუდარებლად უარესია, ვიდრე უკუნ ღამეში ჩამქრალი სანთელი. რაღაც საგნები შეიძლება არსებობენ კიდეც წყვდიადში, მაგრამ როდესაც სინათლის ნაკლებობაა და მათ ვერ ვხედავთ, ისინი თითქოს „არაფრად“ იქცევიან და თითქოს წყვდიადში ჩანთქმულები ჩვენში შიშს აღძრავენ. ასე შეიძლება იყოს საგანიც, ადამიანიც და სამყაროც. ანუ როდესაც ისინი წყვდიადში არიან ჩაფლულნი და ვერ ვხედავთ მათ, არ გვაქვს მათთან ცოცხალი შეხება, მათი ხილვის სიხარული უსახო ურჩხულის მყოფობად იქცევა.
იქ, სადაც არ არის მეორე ადამიანი, გარდაუვალია სიცარიელესთან შეხვედრა.
ეს ყველაფერი იმას ნიშნავს, რომ ეს არის ადამიანის სიღრმისეული ძახილი, რომელსაც ურთიერთობის წყურვილი აქვს, რომელსაც უნდა, რომ მოყვასის სახე იხილოს. იქ, სადაც არ არის მეორე ადამიანი, გარდაუვალია სიცარიელესთან შეხვედრა. ადამიანის ისტორიული თვითდამკვიდრების პროცესი სხვა არაფერია თუ არა ამ სიცარიელისა და უძლურებისაგან გაქცევა. გაქცევა სხვა რაღაცისკენ, რაც ხსნად მიგვიჩნევია. ეგოიზმი, მომხვეჭველობა და სიამეთმოყვარეობა არის თანამედროვე ადამიანის ცხოვრების ძირითადი აღმავსებელი, რომელიც არის „სხვისი“ ძიების დამახინჯებული ანარეკლი.
სწორედ ამ ღაღადისიდან და სხვისი ძიების წყურვილისგანაა მთელი თანამედროვე ცივილიზაცია შენივთებული. შეიძლება არც ერთ სხვა ეპოქაში, ასე ცხადად არ ვლინდება, ურთიერთობის შიმშილი, როგორც დღეს.
ამაზე მოწმობს ისიც, რომ ადამიანი ისწრაფვის კოსმოსის ახალი სივრცეების ათვისებისკენ. ეს ყველაფერი იმის გამოვლინებაა, რომ ადამიანი ეძებს სხვა სიცოცხლეს, რაღაც საიდუმლო ბუნებას, იმას რაც არ არის „მე“, არამე სხვა. ის „სხვა“, რომლის გარეშეც უაზრობაა მისი ცხოვრება.
როგორ უკავშირდება ერთმანეთს მართლმადიდებლური ლიტურგია და თანამედროვეობის ეს დაუოკებელი ძიებები, რომლითაც ცხადდება ყოფიერების ძირითად კანონში, მისი მიწიერი და მიღმიერი ტრაგიზმი? შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვე ადამიანისთვის ლიტურგია, ღრმა წარსულში ჩამარხული ნამსხვრევია, რომელიც თავისი არქაულობით ეგზოტიკური, მაგრამ თანამედროვე ცხოვრებისთვის უცხოა.
მართლაც, თუ ლიტურგია მხოლოდ რელიგიური რიტუალია, მაშინ ადამიანური სიცოცხლის უმნიშვნელოვანესი საკითხების კონტექსტში, მისი აღსრულება უსაგნო და უადგილო გამოდის. გარდა ამისა, ეს არის რაღაც სრულებით სხვა, რაც ადამიანს ერთი შეხედვით შეიძლება რომ მოეჩვენოს. ის უსასრულად ღრმაა, რადგან მასში ეკლესიის მთელი საიდუმლოება და სიცოცხლის ქრისტიანული გაგების სისავსეა გაცხადებული.
ქრისტიანობას ადამიანის ყოფიერების შესახებ, განსაკუთრებით კი როდესაც სხვა ადამიანთან ურთიერთობაზეა საუბარი, მხოლოდ ერთი პასუხი ჰქონდა და აქვს – და ეს პასუხი ყოველთვის ლიტურგიაში, ევქარისტიის საიდუმლოებაში ვლინდება. ლიტურგია ეს არის სიცოცხლის საიდუმლოების ისტორიული გამოცხადება, როგორც სხვასთან ურთიერთობის საიდუმლოება, რომელისგანაც ჰარმონიისა და ერთობის წყარო მოედინება.
იმისათვის, რომ ამ საკითხებზე ქრისტიანობის პასუხი კარგად გასაგები იყოს, ჯერ უნდა გავიგოთ, თუ რა არის ურთიერთობა და ადამიანის სულის მოთხოვნილება სხვასთან ურთიერთობისა. ყველაზე მარტივი ახსნა ის იქნებოდა, რომ ადამიანს საერთო ცხოვრების, თანაცხოვრების მოთხოვნილება აქვს. მაგრამ იმისათვის, რომ ამ თანაცხოვრებამ ადამიანი დააკმაყოფილოს, ის აუცილებლად ნამდვილ ურთიერთობად უნდა იქცეს, რომელიც არამხოლოდ ნათესაობრივი კავშირებით, საერთო ინტერესებით ან ცხოვრებისეული შემთხვევითი, დროებითი გარემოებებით იბადება. ადამიანს სასიცოცხლოდ ესაჭიროება სხვასთან არა დროებითი, არამედ მარადიული ურთიერთობა. იმისათვის, რომ ეს ურთიერთობა ჭეშმარიტი და რეალური გახდეს, ის აუცილებლად აღმატებული უნდა იყოს, ვიდრე შემთხვევითი და დროებითი თანაცხოვრება, რომელიც ადამიანის მხოლოდ დროებით მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებს ან მისთვის ტანჯვისა და წამების წყარო ხდება. ადამიანი სხვა ადამიანის მყოფობას ისე ეძებს, როგორც შინაგან სისავსეს. თუკი ურთიერთობის ადამიანური წყურვილი დაუოკებელი და მარადიულია, მაშინ ჭეშმარიტი ურთიერთობაც მარადიული უნდა იყოს.
რა არის ის პირველი რეალობა, რასაც ადამიანი დაბადებისთანავე აწყდება? ეს არის დედის სახე და ბუნება. ადამიანი იწყებს სისავსის და საკუთარი თავის ძიებას და ცდილობს თვითდამკვიდრებას. მაგრამ ადრე თუ გვიან, დგება ამ გარემოს წარმავალობისა და არასრულყოფილების გაცნობიერების მომენტი. წყდება ურთიერთობები, რის შემდეგაც უკვე წარსულის შესახებ ბედნიერი ან მტანჯველი მოგონებები რჩება.
რას ნიშნავს ეს? ეს იმას ნიშნავს, რომ ურთიერთობის მარადიულობისა და სისავსის მხოლოდ წარმავალში ძიება ნამდვილი უგუნურებაა. რადგანაც სხვისი მარადიული ჭვრეტის წყურვილი, სინამდვილეში მარადიული სიცოცხლის, უსასრულობისა და სიცოცხლის პურის მოთხოვნილებაა. შესაბამისად, ის რაც თავის თავში სიკვდილსა და წარმავალობას ატარებს, ვერ დააკმაყოფილებს ამ შიმშილს.
სწორედ ამიტომ განაგდო ქრისტემ უდაბნოში ეშმაკის პირველი შემოთავაზება, რომ ქვების პურად ქცევის გზით, დაეპურებინა და საკუთარი თავის გარშემო შემოეკრიბა კაცობრიობა. ეს საცდური არამხოლოდ ქრისტეს, არამედ ყველა დროის ყველა ადამიანის წინაშე იდგა და დგას. ეს არის გულისთქმა ხორცთა, გულისთქმა თვალთა და სიამაყე ამის სოფლისა.
გულისთქმა ხორცთა – ეს არის სიცოცხლის პურის ძიება იქ, რაც წარმავალია, რადგან „და სოფელი ესე წარჴდეს და გულის თქუმაჲ მისი, ხოლო რომელმან ყოს ნებაჲ ღმრთისაჲ, იგი ეგოს უკუნისამდე“ (1. ინ. 2:17). გულისთქმა თვალთა – ეს არის საფრთხე იმისა, რომ ამ ქმნილი სამყაროს მშვენიერებაში დავინთქათ. ეს არის საფრთხე, რომ სიკვდილის მახეში გავებათ. ამ შემთხვევაში ადამიანი და მთელი ქმნილი სამყარო კერპად იქცევა და აჩრდილების ცრუ თამაშში იძირება.
საკუთარ თავზე ასეთი ჩაციკლულობა და ქმნილების არაჯანსაღი სიყვარული ბადებს სიბრმავეს, რომელიც თავის მხრივ – მესამე ძირითად ვნებას შობს: ეს არის საკუთარი ძალებისა და ძლიერების რწმენა. საკუთარ თავს დამონებული და საკუთარი თავით დანთქმული ადამიანი გარჩევის უნარს კარგავს: მისთვის დაფარული რჩება ის, რომ ის „მშვენიერება“, რითაც ის იკვებება, სინამდვილეში წარმავალია. თუკი ის ამ ყველაფერს, ცნობიერად თუ არაცნობიერად, წამიერად გააცნობიერებს, განიცდის ამ სამყაროს, საკუთარი თავის და გულისთქმების წარმავალობას, მასში იბადება ან სასოწარკვეთილება ან უძლური ამბოხი. სხვა ადამიანი მისთვის მტერი და უბედურების წყარო ხდება. სიკვდილის ინსტიქტური შიში, ადამიანურ ძმობას – ეგოისტურ მტრობად, ხოლო მარადიული სიცოცხლის სიღრმისეულ წყურვილს – ძალაუფლებისთვის ბრძოლად აქცევს.
ადამიანურ გულისთქმებს არ შეუძლიათ, რომ მარადისობის წყურვილის უფსკრული ამოავსოს.
რითი იმარჯვებს ქრისტე დემონურ საცდურზე და როგორ იგერიებს მის შემოტვებს? – „წერილ არს, რამეთუ: არა პურითა ხოლო ცხოვნდების კაცი, არამედ ყოვლითა სიტყჳთა, რომელი გამოვალს პირისაგან ღმრთისა“ (მთ. 4:4). „რამეთუ პური ღმრთისაჲ არს, რომელი გარდამოჴდა ზეცით და მოსცა ცხორებაჲ სოფელსა“ (ინ. 6:33). ამის შემდეგ, ქრისტე მთელი სახარების არსს გვიცხადებს და ამბობს: „მე ვარ პური ცხორებისაჲ. მამათა თქუენთა ჭამეს მანანაჲ უდაბნოსა და მოწყდეს. ესე არს პური, რომელი ზეცით გარდამოჴდა; უკუეთუ ვინმე ჭამოს მისგანი, არა მოკუდეს. მე ვარ პური ცხოველი, რომელი ზეცით გარდამოვჴედ. უკუეთუ ვინმე ჭამდეს ამის პურისაგან, არა მოკუდეს, არამედ ცხოვნდეს უკუნისამდე. და პური, რომელი მე მივსცე, ჴორცი ჩემი არს, რომელსა მე მივსცემ ცხორებისათჳს სოფლისა“ (ინ. 6:48-51). და, ბოლოს ამ ყველაფერს უმატებს: „და რომელი ჭამდეს ჴორცსა ჩემსა და სუმიდეს სისხლსა ჩემსა, იგი ჩემ თანა დადგომილ არს, და მე მის თანა“ (ინ. 6:56).
შესაბამისად, სიცოცხლის პურის საიდუმლოება ქრისტეს და მისი მარადიული მყოფობის და მასთან ჩვენი სისხლისმიერი ურთიერთობის საიდუმლოებაა. ეს ურთიერთობა სწორედ ლიტურგიისას რეალიზდება. ლიტურგია არის ქრისტეს მიერ ადამიანის გამომხსნელობითი ღვაწლის გამოხატულება და ამავდროულად, ჩვენში და ჩვენს შორის მისი მარადიული მყოფობის ცოცხალი ნიშანი. სწორედ ლიტურგიისას ცხადდება ჩვენში სამყაროს შემოქმედი ცოცხალი სიტყვა ღმერთი, როგორც მარადმყოფი „სხვა“, ის „სხვა“, რომელიც ასე გვწყურია.
ლიტურგიისას ღმერთი ეცხადება და „ეძლევა“ ადამიანს და ამავდროულად ადამიანიც „ეძლევა“, იძირება ღმერთში.
ლიტურგია აღესრულება „მოსახსენებელად უფლისა ღმრთისა და მაცხოვრისა ჩვენისა იესუ ქრისტესა“. ამ მსახურების თითოეული სიტყვა, ლოცვა, მღვდლისა და მრევლის თითოეული მოქმედება და ის წმინდა ძღვენიც, რომელსაც შევწირავთ, ყველაფერი ქრისტეზე და მის ჩვენთან მყოფობაზე შეგვახსენებს. ეს „გახსენება“ არ არის უბრალოდ წარსულის გახსენება, ეს არ არის სიმბოლური და თეატრალიზებული წარმოდგენა ღრმა წარსულის მოვლენისა. საუბარია მარადმყოფ ცოცხალ ღმერთთან, მოყვასთან და მთელ ქმნილებასთან რეალურ შეხვედრასა და ურთიერთობაზე. ლიტურგიისას ღმერთი ეცხადება და „ეძლევა“ ადამიანს და ამავდროულად ადამიანიც „ეძლევა“, იძირება ღმერთში. შეწირული ძღვენი სწორედ ამ სიყვარულის მოწმობაა.
ამრიგად, ლიტურგია გვიცხადებს ცოცხალი ღმერთის, ადამიანისა და მთელი ქმნილების საიდუმლოებასა და მათ შორის ჭეშმარიტ, ჯანსაღ ურთიერთობას. სწორედ ამაშია ძალა და არსი არამხოლოდ ლიტურგიისა, არამედ ყველა მართლმადიდებლური ღვთისმსახურებისა. ღვთისმსახურება ეს არის ღვთის მოხმობაზე ადამიანის პასუხი. ლიტურგიის არსი, რომელიც ღვთის ამ მოხმობაზე და ჩვენი მხრიდან გამოხმაურებაში ცხადდება, არის სწორედ ცოცხალი ღმერთის რეალური, ცხადი შეგრძნება, რომ ის ჩვენშია და ჩვენ მასში. ღვთისმსახურება არის ეკლესიის ცოცხალი მეხსიერება, რომელშიც სულიწმიდის ძალით მოქმედებს მარადმყოფი რეალობა, რომელიც წმინდა ზიარებით გვეძლევა.
ასეთი ღმერთკაცობრივი რეალიზმი ანიჭებს წმინდა წერილს ჭეშმარიტ არსს: ის არის სიცოცხლის სიტყვა, რომელიც ეკლესიაში მარადმყოფ სიტყვას – ღმერთს გვიცხადებს. ამიტომაც, ღვთისმსხურების, განსაკუთრებით კი ლიტურგიის საეკლესიო საგალობლები და წმ. წერილის საკითხავები ქრისტეს უქმნელ ენერგიებთან ტკბილი ურთიერთობის საშუალებას გვაძლევს, რომელიც თავის მხრივ, მის წმინდა სისხლთან და ხორცთან ზიარებისას აღწევს მწვერვალს. თუკი ყველაფერი მისი ენერგიებითაა განსმჭვალული და თუკი ყველაფერი მისი საიდუმლო მყოფობის ხატია, რომელიც პირველსახემდე აღგვამაღლებს, მაშინ მით უმეტეს წმინდაა მისი სიტყვა, რომელიც მისი (მამის) სახის მშვენიერებას გვიცხადებს და რომელიც ჩვენში სულიწმიდის მიერ მკვიდრობს. მართლაც, თითოეული ადამიანი ქმნილი ხატია უქმნელი პირველსახისა და ამავდროულად, ნიშანი და მოწმობა მისი არსებობისა.
ყოველ ჯერზე, როდესაც ქმნილი არსება გააცნობიერებს და შეიგრძნობს იმას, რომ ის ხატია, ამ განცდის წყალობით ის ყველაზე დაფარულ საიდუმლოებას აღმოაჩენს, ანუ იპოვის საკუთარ თავს, საკუთარი არსებობის საზრისს, აღარაა ჩაკეტილი და დამონებული საკუთარი თავით და ამ სახით ის თავისუფლებას იხვეჭს. ეს ცოცხალი პირველსახე, რომლის ხატადაც აღიქვამს ადამიანი საკუთარ თავს, არ ანადგურებს და არ ეხება მის თავისუფლებას: ის, თავისი ბუნებით, თავისი სრულყოფილების სიღრმეებიდან მოუწოდებს ადამიანს, მისი დანიშნულების მაქსიმალური რეალიზებისკენ. როდესაც ადამიანი საკუთარ თავში იკეტება, ის ამით საკუთარ თავის მონა ხდება, ვერ პოულობს ცხოვრების საზრისს და ვერ აღასრულებს თავის მოწოდებას.
დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ ადამისა და ევას პირველმნილი ცოდვა ღვთის მცნებისა და მისი ნების დარღვევაში მდგომარეობდა. ეს არ არის რაღაც მითოლოგიური სიმბოლო, რომლის დახმარებითაც ადამიანი ცდილობს, რომ თავისი ისტორიული უბედურება ახსნას. ეს არის რეალური მოცემულობა. ეგოიზმით, საკუთარ თავში ბედნიერების, ხოლო გარესამყაროში სიტკბოსა და სიამოვნების ძიებით, თითოეული ადამიანი, ადამის მსგავსად განდევნის საკუთარ თავიდან სამყაროს შემოქმედის მშვენიერებას და ამავდრიულად ივიწყებს ცხოვრების საზრისს. მაგრამ მხოლოდ ამ საღმრთო მშვენიერების ნათლით შეუძლია საკუთარი თავის შეცნობა და საკუთარ თავში ხატების ამოცნობა. შესაბამისად, ღვთისგან გაუცხოება, საკუთარი თავისგან გაუცხოებაცაა. ღვთის მცნების უგულვებელყოფით ადამიანი საკუთარი ცხოვრების საზრისსაც უარყოფს. ვნება ეს არის არასწორი და ცოდვისმიერი დამოკიდებულება საკუთარ თავთან და გარესამყაროსთან მიმართებაში, რომელსაც ღვთისგან გაუცხოებისაკენ და შესაბამისად, ჩვენში ხატების დაბნელებისკენ მივყავართ. შედეგად, გარესამყარო და ადამიანი ხატიდან კერპად იქცევა, რომელიც ღმერთსა და მას შორის ჩინეთის დიდი კედელივით აღიმართება. იკარგება ცოცხალი ღმერთის ცოცხალი ჭვრეტის უნარი, რასაც თავის მხრივ მოაქვს ტანჯვა და ტკივილი. ყველაფერი დავიწყების ბნელ წიაღში იწყებს დანთქმას, ყველაფერი მტრობით აღივსება, რომ ერთ დღესაც საბოლოოდ გაქრეს.
მსახურებაზე ვგალობთ: „და ნათლითა შენითა ვიხილოთ ჩვენ ნათელი“. ეს სიტყვები შეიძლება ასე გავიგოთ: სულიწმიდის ძალით დავინახავთ ჩვენს პირველსახეს, ანუ სიტყვა ღმერთს, ჩვენს უფალ იესუ ქრისტეს და მასში მარადიული სიხარულით გავიხარებთ. სწორედ ეს არის „სიცოცხლის პურის“ არსი, რომელიც თავისი განკაცებით ადამიანის არსების უკიდურეს სიღრმეში მკვიდრდება და თავისი აღდგომის ძალით ყველაფერს განწმენდს და წმინდა ზიარების საშუალებით ყველას თავის ერთიან სხეულს შეუერთებს.
ეს პური სიცოცხლის წყაროა, ხოლო სიცოცხლე განმანათლებელი ნათელია, „სხვისით“ მარადიული გახარების წინაპირობაა. სწორედ ამიტომ ამბობს ქრისტეს საყვარელი მოწაფე: „მის თანა ცხორებაჲ იყო და ცხორებაჲ იგი იყო ნათელ კაცთა“ (ინ. 1:4). ის, ვინც ამ ჭეშმარიტ ნათელს მიიღებს, ეკლესიის ცოცხალი ნაწილი ხდება. ეკლესია კი მარადიული ერთობაა ერთმანეთის სასიხარულო ჭვრეტისა. ეს ნათელი ყველას განუყოფელ ერთობაში კრავს და გაფანტვისგან იცავს. ამიტომაც, ეკლესიის მეხსიერება – ცოცხალი მეხსიერებაა, ხოლო მისი გარდამოცემა – სიცოცხლის გარდამოცემაა, ხოლო ლიტურგია – ეს არის საწყისი და ერთმანეთის „ვითარცა სარკითა და სახითა“ (1. კორ. 13:12), ქრისტეში ჭვრეტის წინაპირობა და წინაგემოსხილვა.
ვინმეს ქრისტეს ეკლესიის დანახვა რომ შეეძლოს, ის აუცილებლად ქრისტეს სხეულს დაინახავდა
ეს არის წმინდა, საიდუმლოებრივი რეალიზმი და ეკლესიის ცოცხალი მეხსიერება, რომლის მიხედვითაც „სიცოცხლის პური“ გაგებულია, როგორც ეკლესიის საიდუმლოება, წმინდა საიდუმლოებები, როგორც „გული“ და „ფესვი“ მისი წევრებისა, თავად ეკლესია – როგორც ქრისტე, რომელიც ჩვენთვის მარადიულად მოცემული „საჭმელი და სასმელია“ და როგორც წმ. ნიკოლოზ კავასილა ამბობს: „ისინი, ვინც მას მიიღებენ, მათ ეკლესია საიდუმლოებების სახით განეცხადებათ არა სიმბოლურად, ანუ როგორც ფესვიდან მომდინარე ღერო და ტოტები, როგორც მტევანზე მობმული ყურძენი. ქრისტეს ეკლესიისთვის, ქრისტეს სისხლი და ხორცი ჭეშმარიტი სასმელი და ჭეშმარიტი საჭმელია და ვინმეს ქრისტეს ეკლესიის დანახვა რომ შეეძლოს, ის აუცილებლად ქრისტეს სხეულს დაინახავდა“. ეკლესიის ცოცხალი ევქარისტიული მეხსიერება ნიშნავს საღმრთო პირისა და ადამიანის შეერთებას და ერთობას, რომელიც ამ ადამიანს, ქრისტეს ჭვრეტით და მასთან ურთიერთობით სრულიად გარდაქმნის.
როგორია ხატება ამ პირველსახისა, რომელიც ეძლევა ადამიანს და რომელსაც ეკლესიის ცოცხალი ევქარისტიული მეხსიერება გვინახავს? საღმრთო პირი, რომელიც ქრისტეში ცხადდება უსასრული კაცთმოყვარეობის ნათლით ბრწყინავს. ეს კაცთმოყვარეობა მოიცავს მთელ ადამიანს, ანათლებს და განწმენდს მას.
ქრისტეში არამხოლოდ ღმერთი ცხადდება, არამედ ჭეშმარიტი ადამიანის ხატიც. როგორია ის? ეს არის ადამიანი, რომელიც იღებს ღმერთს და მთელი არსებით ეხსნება მას და რომლის სახეც უსაზღვრო ღვთისმოყვარეობით ანათებს. ეს არის ადამიანი, რომელიც ლიტურგიკულ-ევქარისტიულად საკუთარ თავს და ყველაფერს, რაც აქვს მთლიანად ღმერთს უძღვნის. სწორედ ამიტომ გვესმის მოუკლებელი მოწოდება: „თავნი თვისნი და ურთიერთარს და ყოველი ცხოვრება ჩვენი ქრისტესა ღმერთსა ჩვენსა შევვედროთ“. სწორედ ასეთ მოუკლებელ ურთიერთგაცემაში მდგომარეობს ქრისტიანული ღვაწლის საიდუმლოება. ისევე როგორც ჩვენი არსება ხატია პირველსახისა, ასევე ჩვენი ღვაწლიც და ჩვენი ცხოვრების წესიც, უნდა იყოს – ქრისტეს ღმერთკაცობრივი ღვაწლის ხატი და მსგავსი.
სწორედ ქრისტეს დამსგავსებაშია მთელი ადამიანური ღვაწლისა და შრომის არსი
იმისათვის, რომ ლიტურგიის საშუალებით ქრისტესმიერი სიცოცხლე მოვიხვეჭოთ, აუცილებელია, რომ ჩვენი შინაგანი სამყარო და ჩვენი ცხოვრების წესი ქრისტეს მსგავსი იყოს. ღმერთი საკუთარ თავს და მთელ სამყაროს უძღვნის ადამიანს, ხოლო ადამიანი საკუთარ თავს და ღვთისგან მიღებულ ნიჭებს ლოცვისა და მადლიერების სახით უბრუნებს მას. ქრისტე არამხოლოდ იღებს ადამიანს, არამედ აძლევს ნათელს და სულიწმიდით ამდიდრებს, საკუთარი სხეულის ნაწილად აქცევს და ყველაფერს ერთობის, სიცოცხლის, სიწმინდის, სიყვარულისა და მარადიული სიხარულის ერთობაში მოაქცევს.
სწორედ ქრისტეს დამსგავსებაშია მთელი ადამიანური ღვაწლისა და შრომის არსი. მოღვაწეობა, ქრისტიანული ეთიკა და ზნეობა ისევე უნდა რეალიზედეს ჩვენში, როგორც ეს ქრისტემ გვიჩვენა, როდესაც ის ჩვენს შორის ცხოვრობდა. პავლე მოციქული ამბობს: „იყვენით უკუე მობაძავ ღმრთისა, ვითარცა შვილნი საყუარელნი, და ვიდოდეთ სიყუარულით, ვითარცა-იგი ქრისტემან შემიყუარნა ჩუენ და მისცა თავი თჳსი ჩუენთჳის შესაწირავად და მსხუერპლად ღმრთისა, სულად სულნელად“ (ეფ. 5:1-2).
თუ ღვთისგან ადამიანისკენ გადადგმული ნაბიჯი არის ადამიანისთვის საკუთარი თავის მიცემა, მაშინ ადამიანის სულიერი ნაბიჯი და ღვაწლი, მისი ასკეზა, ქრისტესთვის გულის გახსნასა და ღვთაებრივი კაცთმოყვარეობის მოპოვებაში მდგომარეობს. ღვთაებრივი კაცთმოყვარეობის არსი კი ყველაზე მეტად ქრისტეს ჯვარცმაში გამოვლინდა. ამრიგად, ღვთისმოყვარე ადამიანის ღვაწლის არსიც ქრისტეთან ერთად ჯვარცმაში, „ძველი კაცის“ განძარცვაში მდგომარეობს, რათა „ძუელი იგი კაცი ჩუენი მის თანა ჯუარს-ეცუა, რაჲთა განქარდეს ჴორცი იგი ცოდვისაჲ, რაჲთა არღარა ვჰმონებდეთ ჩუენ ცოდვასა“ (რომ. 6:6).
ის, ვინც არ იცნობს და გაუცხოვებულია საკუთარი თავისგან, ეს ყველაფერი შეიძლება აბსტრაქტული და რეალობისგან განშორებული ღვთისმეტყველება ეგონოს. მათთვის კი, ვისაც აქვს საკუთარ თავთან ბრძოლის გამოცდილება, ვინც საკუთარი არსების ყველა საზღვარი გამოცდილებით შეიმეცნა, იციან, რომ ცოდვასა და სიჯანსაღეს შორის მათში მიმდინარე ბრძოლა, ყოველთვის მათი თანამგზავრი იქნება. მართლაც, ადამიანში მუდამ არის რაღაც გაორებულობა, რაღაც უცნაური დუალიზმი. მაგრამ მართლმადიდებლური გაგებით, სინამდვილეში ეს ის დუალიზმი კი არ არის, რომელიც მრავალი რელოგიურ-ფილოსოფიური მიმდინარეობების მიერ არასწორადაა განმარტებული და გაგებულია, როგორც დაპირისპირება სულსა და მატერიას შორის, სულსა და სხეულს შორის. მამათა მრავალწლიანი გამოცდილება მოწმობს, რომ ეს დუალიზმი მდგომარეობს ადამიანში არსებული ცოდვისა და ღვთის მიერ მისთვის მინიჭებულ ჯანსაღ ფსიქო-ფიზიკურ ბუნებას შორის ბრძოლაში.
„ხორცი იგი ცოდვისა“ – ეს არის სნეულების შედეგი. ისევე როგორც ჯანმრთელ ორგანიზმში, რომელიღაც დაავადება პათოლოგიურ პროცესებს იწვევს, ასევე ხდება სულიერ ცხოვრებაშიც, როდესაც ცოდვის მიერ ადამიანის გულში სასიკვდილო ჭრილობა ჩნდება, რომელიც მის სულიერ ჯანმრთელობას აზიანებს, რაც თავის მხრივ ადამიანის გულიდან განდევნის მადლისმიერ ნათელს, რომელშიც მარადმყოფი ცოცხალი ღმერთი განიჭვრიტება.
რა თქნა უნდა, ქრისტიანული ასკეზა და ღვაწლის ქრისტიანული გაგება არ მდგომარეობს ხორცის ან მატერიის უარყოფაში. ქრისტეს ჯვრისა და სიკვდილის და მასთან ჩვენი თანაჯვარცმის არსი სწორედ ამ „ცოდვის ხორცისგან“ რადიკალურ განშორებაშია.
ლიტურგიკული ასამაღლებელი „წმიდაა წმიდათა!“ მორწმუნეებს ღვაწლისა და განწმენდის საშუალებით ყოველგვარი უწმინდურებისგან განშორებისკენ მოუწოდებს. ამ ცოდვისგან გათავისუფლება, რომელშიც მთელი სამყაროა ჩაფლული, ადამიანისგან ღვაწლსა და მთელი ცხოვრების განმავლობაში ბრძოლას მოითხოვს.
მთელი სამყაროც კი არ ღირს იმდენი, რამდენიც ერთი ადამიანის სული
ეს „წმინდა“ მოღვაწეობრივი განწმენდისკენ მოგვიწოდებს. ისევე როგორც ქრისტეს ღვაწლი და მისი ჯვარცმა ჩვენს მიმართ სიყვარულის გამოვლინებაა, ასევე ადამიანის თავისუფალი ნების მოძრაობა, რომელიც სინანულში, ღვაწლში და ქრისტეს თანაჯვარცმაში უნდა გამოიხატებოდეს, „ჯვარცმული სიყვარული“, სიყვარულით თანაჯვარცმა უნდა იყოს (წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი). ბრძენი მოციქული ამბობს: „ქრისტესთა მათ ხორცნი თვისნი ჯვარს აცვნეს ვნებითურთ და გულისთქუმით“ (გალ. 5:24), და კიდევ: „ხოლო ჩემდა ნუ იყოფინ სიქადულ, გარნა ჯუარითა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესითა, რომლისათჳს სოფელი ჩემდამო ჯუარ-ცუმულ არს და მე – სოფლისა“ (გალ. 6:14). მხოლოდ თავგანწირული და თანამგრძნობი სიყვარულის მიერ ხდება ღმერთის მოხვეჭა, მხოლოდ მის მიერ მიენიჭება ადამიანს ღვთის მიერ თავისუფლება და სისავსე, ხოლო მოყვასი მისთვის მარადიული სიხარულის წყარო ხდება. სწორედ ქრისტეს თავგანწირული სიყვარულისა და საკუთარი თავის მისთვის მიძღვნის შუქზე, შეუძლია ადამიანს, რომ მოყვასთან ურთიერთობის სიტკბოებით იკვებოს და ერთხელ და სამუდამოდ გაიგოს, რომ მთელი სამყაროც კი არ ღირს იმდენი, რამდენიც ერთი ადამიანის სული.
სწორედ ასეთი ღვაწლით, წყურვილით, მისწრაფებით შეიქმნა, ჩამოყალიბდა, გაიზარდა, იცხოვრა და ცხოვრობს ათონის წმინდა მთა. ათონელი მოღვაწეები თავიდანვე ისიქაზმისკენ ისწრაფვოდნენ. ათონის მთა თავისი თავიდანვე ბუნებით „ისიქიის“ ადგილი და „სათნოებათა კერა“ იყო. პირველ ათონელ განდეგილზე წმ. პეტრე ათონელზე ვკითხულობთ: „მან საკუთარი სულის თვალები შეუძრავად მიაპყრო ზეცას, განშორდა ყველაფერს და თავისი სიცოცხლე ქრისტეს მიუძღვნა“. სწორედ ეს იყო და იქნება მისი შემდგომი სულიერი მემკვიდრეების მთავარი წესი. მისი ერთ-ერთი გამორჩეული მემკვიდრე წმ. გრიგოლ პალამაა, რომელმაც მასზე თქვა, რომ წმ. პეტრემ თავისი თავგანწირული ცხოვრებით, თავშეკავებით და მოუკლებლად ლოცვით მყუდროებაში მყოფმა საკუთარი გული მეორე ზეცად აქცია და რომ ღმერთს მის გულში მკვიდრობა უფრო ესათნოებოდა, ვიდრე ზეცაში! სწორედ ეს არის ნაყოფი გონების გულში დაბრუნებისა, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, გონებისა და ყველა სულიერი ძალის ღმერთთან მიბრუნებისა.
ყველა სულიერი ძალის საკუთარ თავში მოკრებით ადამიანი საკუთარი თავისა და გარესამყაროს მიმართ ვნებისმიერი დამოკიდებულებისგან და ჭეშმარიტი ნათლისგან გაუცხოებისგან თავისუფლდება. ეს არის გზა ჭეშმარიტი სიმშვიდის, ცოცხალი ღმერთის შეცნობისა და განღმრთობის მოპოვებისა. ყველაფრისგან განშორებული ისიქასტი, ღვთის წინაშე როგორც „ყრუ და მუნჯი“ ისე წარსდგება, იმარჯვებს მატერიის კანონებზე და მისი სული ღვთის მადლით გარდაიქმნება.
შინაგანი სამყაროს ათვისების ეს მეთოდი ათონური კერიდან სლავურ ერებსაც გადაეცა.
ლიტურგიაზე სწორედ ასეთ სიყვარულს ვეზიარებით და ვსწავლობთ, რომ მისით განვიმსჭვალოთ ჩვენი ცხოვრება. ამრიგად, მთელი ჩვენი სიცოცხლისა და ღვთისმსახურების არსი საკუთარი თავის, საკუთარი გულის ღვთისათვის მიძღვნაში მდგომარეობს, რათა ამის საშუალებით სიცოცხლის პური, ანუ ქრისტე მოვიხვეჭოთ. ლიტურგიკული ღვთისმსახურება ადამიანის გონებისა და გულისგან ყველაფერ ამსოფლიურს განდევნის და ქრისტეთი, მისი სახარებისეული სიტყვითა და მისი სათნოებებით აღავსებს. ღვთისმსახურებაზე მხოლოდ ღვთისა და ღვთის სიტყვისგან ნაშობი წმინდანების სიტყვები ისმის და არა ამაო საუბრები, განიჭვრიტება ღვთის და მისი მსგავსი მეგობრების (წმინდანების) სათნოებანი.
თუკი ადამიანს სურს, რომ ეზიაროს და უქმნელი, საღმრთო ენერგიებითა და მკვდრეთით აღმდგარი ქრისტეს ძალით გარდაიქმნას და იხილოს იგი, ის სიმდაბლისა და „ძველი კაცის“ ჯვარცმით ქრისტეს ტკივილის თანაზიარი უნდა გახდეს. ქრისტეს მიმსგავსების მცდელობის გარეშე, ლიტურგია ჩვენთვის უსიცოცხლო საეკლესიო წესი გახდება, ხოლო ჩვენი ზიარება ჩვენსავე დასასჯელად გვექცევა. „ამიერითგან, რომელი ჭამდეს პურსა ამას და სუმიდეს სასუმელსა ამას უფლისასა უღირსებით, თანა-მდებ არს იგი ჴორცსა და სისხლსა უფლისასა“ (1. კორ. 11:27).
დასკვნის სახით, მინდა ერთ ისტორიულ ფაქტს გავუსვა ხაზი: ყოველ ჯერზე, როდესაც ადამიანში რწმენა იკლებდა და ევქარისტიაში ქრისტეს რეალური, ცოცხალი განცდა იკარგებოდა, სუსტდებოდა ღვთის შიშიც, სუსტდებოდა და ქრებოდა მოშურნეობა სათნოებითი ცხოვრებისა, ქრებოდა სინანულისა და თავგანწირვის და შესაბამისად, მოღვაწეობრივი და ასკეტური სული. რწმენის დეფიციტი და ევქარისტიისას ქრისტეს შეგრძნების არარსებობას აუცილებლად მოაქვს ადამიანთა ზნეობრივი პასუხისმგებლობის შესუსტება. ბუნდოვანი ხდება მორალური, ზნეობრივი და მოღვაწეობრივი კრიტერიუმები. შეიძლება ითქვას, რომ თავად ზნეობა ეცემა. ასეთი კრიტერიუმის გაქრობას ან დამახინჯებას მოაქვს ზნეობრივისა და უზნეოს, სიკეთისა და ბოროტების, სათნოებისა და ცოდვის გარჩევის უნარის დაკარგვა.
არ არის შემთხვევითი ის ფაქტი, რომ როდესაც ეპისკოპოსი ახალხელდასხმულ მღდელს ქრისტეს ხორცს აძლევს, საშინელი სიტყვებით აფრთხილებს, რომ უფალი მოჰკითხავს მას ამ ძღვენს საშინელ სამსჯავროზე. იქ, სადაც არ არის ცოცხალი ევქარისტიული ცხოვრება, ეკლესიაში ამასოფლის სული შედის, ღმერთკაცობრივი სიყვარულის სისავსე თავის სიღრმეს კარგავს და იცვლება ეგრეთწოდებული „სოციალური“ ქრისტიანობით. ასეთი ქრისტიანობა პრაქტიკულად არაფრით განსხვავდება არაქრისტიანული მიმდინარეობებისგან. ის, მხოლოდ რაღაც დოზით აკმაყოფილებს ადამიანის რელიგიურ მოთხოვნილებებს, მაგრამ არ შეუძლია, რომ მას რეალურად დაანახოს და განკურნოს ადამიანის ისტორიული არსებობის ტრაგიზმი.
ასეთ ზედაპირულ დონეზე ვერ მოხდება ღმერთისა და ადამიანის, ადამიანისა და ადამიანის სასიხარულო შეხვედრა. ეს ხდება მხოლოდ განწმენდილი, გარდაქმნილი და ყოველგვარი ბნელისგან გათავისუფლებული ადამიანის სულის სიღრმეში. ვერ განხორციელდება პირადი სინანულის, ევქარისტიული ცხოვრების, ფერისცალებისა და ვნებებთან ბრძოლის გარეშე.
ლიტურგია ნიშნავს – ეკლესიას, ხოლო ეკლესია ნიშნავს – ღმერთსა და ადამიანს, ღმერთკაცს
ეს სულიერი ღვაწლი უნდა იყოს პირადიც, კრებსითიც და ყოვლისმომცველიც. ადამიანური საზოგადოება რაღაც აბსტრაქცია კი არ არის, ეს არის რეალური პიროვნებების ერთად ყოფნა. ამიტომაც, თითოეულის პასუხისმგელობაც საერთოა. ამრიგად, ლიტურგია ნიშნავს – ეკლესიას, ხოლო ეკლესია ნიშნავს – ღმერთსა და ადამიანს, ღმერთკაცს. ის ქრისტეს თავგანწირული სიყვარულისა და ქრისტეს მიმსგავსებული ადამიანისგან, მარადიულ, გამოუთქმელი სიხარულის მომნიჭებელ კავშირს კრავს.
წყარო: https://azbyka.ru
სტატიაში გამოყენებული ფოტო მასალა შექმნილია სპეციალურად საიტისთვის evqaristia.ge©
