მეცამეტე და მეთოთხმეტე საუკუნის ბიზანტიაში, განღმრთობის იდეალის უპირობო აღიარებამ, მისკენ მიმავალი გზის, ანუ ისიქასტური პრაქტიკის საყოველთაოობა და ყველასთვის ხელმისაწვდომობის აღიარებაც მოითხოვა. ეს იყო ეპოქა, როდესაც გონებისმიერ-გულისმიერი ლოცვის საქმიანობა და მისი ქადაგება მხოლოდ მონაზვნობით არ შემოიფარგლებოდა. ეს პროცესი დაკავშირებული იყო წმინდა გრიგოლ სინელთან, რომელიც თავის მოწაფეებს უდაბნოდან ქალაქში აგზავნიდა, რათა ერის ადამიანებისთვის შინაგანი ღვაწლი ესწავლებინათ. ასევე, რაღა თქმა უნდა, მჭირდო კავშირშია წმინდა გრიგოლ პალამას სახელთანაც, რომელმაც პოლემიკაში დაამოწმა მოციქულებრივი მცნების: ,,მოუკლებელად ილოცევდით’’ საყოველთაოობა და რომ ის ყველა ქრისტიანისთვის ხელმისაწვდომია. საზოგადოებრივი მსახურებისა და შინაგანი სულიერი საქმიანობის შერწყმის უცხადესი მაგალითი წმინდა ნიკოლოზ კავასილაა, რომელიც წმინდა გრიგოლ პალამას თანამედროვე და მისი მეგობარი იყო. იგი არც მღვდელი იყო, არც მონაზონი და თავის მეგობართან ერთად თვლიდა, რომ მოუკლებელი ლოცვა ყველა ქრისტიანის ვალდებულებაა. თანაც, არამხოლოდ თვლიდა, არამედ ის ამ საქმიანობის შესანიშნავი პრაქტიკოსიც გახლდათ.
წმინდა ნიკოლოზი ამბობდა: ,,მოუკლებელი ლოცვის ღვაწლი სავსებით შესაძლებელია საკუთარ სახლშიც აღესრულოს. ამასთანავე საზრუნავებისა და ვალდებულებებისგან განშორება არ არის საჭირო’’. ხოლო დეკანოზი იოანე მეინდორფი ამბობდა: ,,ისიქაზმი საყოველთაო და უნივერალური გზაა’’. იმ ეპოქაში ამ ღვაწლს მიმდევართა მრავალრიცხოვნებამ ერთხელ და სამუდამოდ დაამტკიცა, რომ მონაზონ ისიქასტთა გამოცდილება, არ არი მხოლოდ ცალკეულ მისტიკოსთა საკუთრება, არამედ პრინციპში ყოველი ქრისტიანისა’’.
როგორ შეიძლება, რომ მსგავი პრაქტიკა ნებისმიერ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანისთვისაც იყოს ხელმისაწვდომი? ამ საკითხის გადასაჭრელად მნიშვნელოვანი ნაბიჯები მეთოთხმეტე საუკუნეში გადაიდგა. მთავარი როლი წმინდა გრიგოლ პალამამ შეასრულა. ,,მისი მამა იმპერატორ ანდრონიკე პალეოლოგოსის სამეფო კარზე მსახურობდა და ბავშვობიდან ხედავდა, თუ როგორ უთავსებდა ერთმანეთს საერო მსახურებასა და მოუკლებელ იესუს ლოცვას. შემდგომში მან ანთროპოლოგიური და საღმრთისმეტყველო კონცეფცია შეიმუშავა, რომლის თანახმადაც ჩვეულებრივ საერო ცხოვრებას თან უნდა ახლდეს ასკეტური პრაქტიკა, უფრო კონკრეტულად კი – ისიქასტური ლოცვა’’. კარგად ესმოდა რა ადამიანის ცნობიერების მუშაობის მექანიზმი, პალამა განმარტავს, თუ როგორ ხდება იესუს ლოცვა ცნობიერების ერთგვარი ,,მეორე საქმიანობა’’, ანუ ,,მოუკლებელი შინაგანი ხმობა’’.
გონების გულთან შეერთების შემდეგ, ცნობიერება განსაკუთრებულ ,,ორმაგ სტრუქტურას’’ იძენს: რადგანაც ამგვარი შეერთების შემთხვევში, სულის სამი ძალა(გონითი, გულისთქმითი და გულისწყრომითი) ქრისტესკენ სწრაფვას იწყებს, შინაგანი ,,დროის მიღმიერი’’ წყობა ლოცვით მოქმედებას ინარჩუნებს, ხოლო გარეგანი, ანუ აზროვნება, ჩვეულებრივ ამქვეყნიური საქმიანობით დაკავებას უზრუნველყოფს(ეს იმას ნიშნავს, რომ ადამიანის ხელები ამქვეყნიურ საქმეებს აღასრულებენ, რასაც აზროვნება სჭირდება, ხოლო გული – ლოცვით მდგომარეობაში იმყოფება).
ეს კანონზომიერებები დაფუძნებულია იმ განსხვავებულობაზე, რომელიც ასკეტური სწავლების თანახმად, ადამიანის გონებასა და აზროვნებას შორის არსებობს. სწორედ ამ განსხვავებულობის წყალობითაა შესაძლებელი გონებისმიერ-გულისმიერი ლოცვა. ეს სწავლება ცხადჰყოფს გონებისა და გულის შეერთების მეთოდს, ადამიანს წმინდა სიფხიზლით აღჭურვავს, რაც თავის მხრივ, გულის სიწმინდისთვის წარმოებულ გულისსიტყვებთან ბრძოლაში გამარჯვებისკენ მიგვიძღვის. ამ უნიკალურ ცოდნას დღემდე წმინდად ინახავს მართლმადიდებელი ეკლესია. წმინდა გრიგოლის სწავლებებს განსაკუთრებული ადგილი ეთმობა წმინდა ლუკა ყირიმელის ნაწერებშიც, რომელიც საუბრობს ადამიანის ცნობიერების ორი სახის შესახებ, რომლებსაც ერთდროულად ფუნქციონირება შეუძლიათ. მიწიერი, მატერიალური სამყაროს გრძნობისმიერი აღქმა ჩვეულებრივი ემპიურიული, მოაზროვნე ცნობიერების(აზროვნება) საქმეა, ხოლო სულიერი სამყაროს აღმქმელი ცნობიერება(გონება) მიღმიერ რეალობასთან კავშირისთვისაა და შეიძლება ითქვას, რომ ის არის ერთგვარი ორგანო ღმერთთან და ტრანსცენდენტალურ სამყაროსთან ურთიერთობისა. ამრიგად, სული ორ სამყაროსთანაა კავშირში. ჩვენი საქმეა ღვაწლის გზაზე შედგომა, რომელიც ჩვენი ბუნების ამ ორივე საწყისის გაცოცხლებისა და მოქმედებაში მოყვანის საშუალებას მოგვცემს. თუმცა, კარგად უნდა გვესმოდეს, რომ ერთი სახის ცნობიერება დაკავშირებულია აზროვნებასთან, რომელიც თავის ტვინშია ლოკალიზებული, ხოლო მეორე – გონებასთან, რომელიც გულთან შეერთების შემთხვევაში, ღმერთთან ურთიერთობის ორგანოდ იქცევა.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმის ხაზგასმა, რომ გონებისმიერ-გულისმიერი ღვაწლისკენ მიდრეკილება ყველა ადამიანში შობითგან დევს, რადგანაც ჩვენი ბუნება უმაღლესი მჭვრეტელობითი მდგომარეობისთვისაა შექმნილი და შესაბამისად, ეს თვისებაც ჩვენი არსების ნაწილია. თუმცა, ისიც უნდა ვთქვათ, რომ ეს ნიჭი ჩვენი დაცემულობისა და ,,სიძველის’’ მიწაშია ჩამარხული. გონებისა და გულის შეერთების ისიქასტური იდეა ასკეტების გამოგონება კი არ არის, არამედ ეს არის შემოქმედის ჩანაფიქრი თითოული ადამიანისთვის. გონებისა და გულის მადლისმიერი ერთობა არის განკურნებული ადამიანის ბუნებრივი მდგომარეობა, რომელიც ადამის დაცემულობის შემდეგ დაირღვა. გონებიმიერ-გულისმიერი ღვაწლი ადამიანს თავის პირველქმნილ ბუნებრივ მდგომარეობაში აბრუნებს და მასში ცოცხალ ღმერთთან პიროვნული ურთიერთობის საშუალებას აღადგენს. აქედან გამომდინარე, გულისმიერი ლოცვა, როგორც შინაგანი საქმიანობა, ჩვენი ბუნებისთვის უცხო არ არის და არამხოლოდ ყველა ქრისტიანისთვისაა ხელმისაწვდომი, არამედ, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ეს არის ის, რაც ყველა ადამიანს სასიცოცხლოდ ესაჭიროება. ჭვრეტის ნიჭი მხოლოდ განდეგილებისთვის კი არ არის წინასწარ განკუთვნილი, არამედ იმ ერის ადამიანებისთვისაც, რომლებიც სინანულით შრომობენ სულიერ ცხოვრებაში. მონაზვნისა და ერის ადამიანი სულიერი ცხოვრება არსობრივად ხომ არ განსხვავდება? ყველას მიზანი ხომ ქრისტესთან მოუკლებელი მყოფობა, ვნებებთან ბრძოლა და სათნოებებში აღორძინებაა? ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, გასაგები ხდება, თუ რატომ არის ქრისტეს ძიების შინაგანი ღვაწლი – ზეციურ სამშობლოში დაბრუნების გზა.
ამ ჭეშმარიტებათა სიღრმისეულად შეცნობის წყალობით, ისიქასტური მოძრაობა, მხოლოდ მონაზვნურ პრივილეგიად კი არ დარჩა, არამედ ბიზანტიური აღორძინების ეპოქაში, მთელი საზოგადოების მონაპოვარი გახდა. ასი წლის შემდეგ კი, ბერი სერაფიმე, საროვის უდაბნოში იწყებს ისიქასტური სწავლების ქადაგებას: ,,შესაძლებელია, ერშიც ისეთივე მადლის მოხვეჭა, როგორიც განდეგილ მონაზვნებს აქვთ’’. ეს მიღწევადია იმ შემთხვევაში, თუკი ნებისმიერი საერო საქმიანობა შინაგანი სულიერი ღვაწლითაა კურთხეული და ყველაფერი სულიწმიდის წინამძღვრობას ემორჩილება. ასეთ დროს, ერის ადამიანი მონაზონს ემსგავსება. მის ცხოვრებაში, საერო და სულიერი საქმიანობანი იმდენად მჭიდრო კავშირშია, რომ მათი განყოფა შეუძლებელია. განა ამ სიტყვებში რაიმე უჩვეულოა? ეს სიტყვები უბრალო სახარებისეულ კანონებთან გვაბრუნებენ, რომელიც გულისხმობს იმას, რომ ნებისმიერი ამქვეყნიური საქმიანობა ზეციური სამყაროსკენ სწრაფვით განსულიერდება და გონებისა და გულის მოუკლებელი ლოცვით ნაყოფიერდება. წმინდა სერაფიმე ერში მოღვაწეობის განვითარებას წინასწარმეტყველებს და ამბობს: ,,მომავალი კაცობრიობა, თუკი გადარჩენას მოისურვებს, სწორედ ამ გზით უნდა წავიდეს’’.
არსობრივად, მონაზონიც ისეთივე მართლმადიდებელია, როგორიც ერის ადამიანი. განსხვავება მხოლოდ ისაა, რომ ის განსაკუთრებულ გარემოში ცხოვრობს, რომელიც ხელს უწყობს მკაცრ ცხოვრების წესს. ერის ადამიანიც ასკეტია. მის წინაშეც დგას ასკეტური სულის მოხვეჭის ამოცანა, რამაც შეიძლება მთელი მისი ცხოვრება სრულიად მოიცვას.
შეიძლება ითქვას, რომ ისიქაზმმა ააღორძინა ღმრთიმეტყველება, ხატწერა, მონასტრული ცხოვრება, ლიტურგიკული შემოქმედება და მეტიც, ძირფესვიანად შეცვალა საზოგადოებრივი-პოლიტიკური ცნობიერება. იმ ეპოქის ხელოვნების შემოქმედნი ისინი იყვნენ, ვინც ისიქასტურ ცხოვრებას ქადაგებდნენ. ამ დროის ხელოვნებამ უმაღლეს დონეს მიაღწია. სწორედ ისიქაზმი თამაშობდა წამყვან როლს იმ პერიოდის ადამიანის სულიერ და პრაქტიკულ საქმიანობაში.
ერში მცხოვრები ისიქატი მონასტრის კედლებში ცხოვრების მაგივრად, საერო ცხოვრებაში თანამონაწილეობს. თუმცა, ყოველივე ამქვეყნიურისადმი ისეთივე დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს, როგორიც განდეგილს აქვს თავისი ხელსაქმისადმი. ჩვენს შემთხვევაში, საერო ,,ხელსაქმე’’ შეიძლება იყოს მიწათმოქმედება, თანამდებობაზე ყოფნა, ბიზნესი, პროგრამირება და ა.შ. მთავარი ისაა, რომ ამგვარი სოციალური ცხოვრება ინტენსიური შინაგანი სულიერი ცხოვრების ფონზე მიმდინარეობდეს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, საერო სამსახური განიხილება, როგორც მონასტრული მორჩილება, რომელიც უკიდურესად კეთილსინდისიერად უნდა აღსრულდეს, თანაც იმ განცდით, რომ ეს ყველაფერი ქრისტეს წინაშე კეთდება. რა თქმა უნდა, საძირკველი ლოცვითი ღვაწლი და საიდუმლოებებში მონაწილეობაა.
მღვდელი ვალენტინე სვენციცკი ამბობდა, რომ ერშიც შესაძლებელია ჭეშმარიტი ქრისტიანული ცხოვრება. შეგვიძლია სულიერი მოძღვრისგან ვიკვებებოდეთ, ნებისმიერ ადგილას ვმუშაობდეთ და ამით ქრისტეს წინაშე მორჩლებას აღვასრულებდეთ, მთელი ცხოვრება მოყვასის მსახურებას მივუძღვნათ, ამ ყველაფერთან ერთად მოუკლებელ იესუს ლოცვაში ვშრომობდეთ და რაც შეგვიძლია ხშირად ვმონაწილეობდეთ ღმრთისმახურებებში. ერშიც შეგვიძლია ვაკეთოთ ის ძირეული სულიერი საქმეები, რასაც მონაზვნები აკეთებენ მონასტერში: გონებისმიერ ლოცვაში ვიშრომოთ და მოძღვარს ბოლომდე გავუხსნათ გული.
წმინდა ეგნატე კავკასიელი(ბრიანჩანინოვი) ამბობს: ,,პასუხისმგებლობებით დახუნძლული ცხოვრება ხელს არ გვიშლის შინაგანი ყურადღების შენარჩუნებაში’’. საერთოდაც, სულიერი ცხოვრების დაწყებით პერიოდში, გარეგნული საქმიანობა აუცილებელია იმისათვის, რათა შინაგან სიფხიზლეს მივაღწიოთ. სწორედ ამ გზას გვიწესებენ წმინდა მამები, თუკი გვსურს, რომ შინაგანი სულიერი ცხოვრება გვქონდეს.
ამასთანავე, წმინდა მამები გვაფრთხილებენ, რომ დაუშვებელია ერში გარეგნული მონასტრული წესების დანერგვა. საერთო საცხოვრებლის მონაზვნებისთვის ყველაფერს თავისი მკაცრად განსაზღრული დრო აქვს. მონასტრული ცხოვრების გარეგნულად მიმბაძველმა ადამიანმა შეიძლება საკუთარ ძალებზე აღმატებული ღვაწლი იტვირთოს, ბოლოს ვეღარ გაუძლოს და სულიერ ტანჯვაში აღმოჩნდეს. სულიერ ცხოვრებაში კი მთავარია, არავინ იტანჯებოდეს და ზიანდებოდეს. მწუხარება მხოლოდ საკუთარი დაცემულობისთვის გლოვის შემთხვევაშია დაშვებული. მამა ვალენტინე ამბობდა: ,,მონატერშიც და ერშიც საჭიროა ამასოფლის უაროფა. ერში ეს გულისხმობს იმას, რომ არ მოგვიცვას და დაგვატყვევოს გარესამყაროს საცდურებმა და უღმერთობამ. ერშიც და მონასტერშიც გვიწევს ადამიანებთან ურთიერთობა და შესაბამისად, იქაც და აქაც საჭიროა საკუთარ ,,მესთან’’ ბრძოლა. ილოცეთ დილითაც და საღამოსაც, გააცნობიერეთ, რომ ცოცხალი ქრისტეს წინაშე ხართ და მას ესაუბრებით; ეს გაიძულებთ, რომ დღის განმავლობაში კიდევ უფრო ხშირად მოუხმოთ ქრისტეს გულისმიერად. თუკი რაიმე საცდურის წინაშე აღმოჩნდებით, საკუთარ თავს უთხარით: ,,როგორ წარვსდგე ამაღამ ქრისტეს წინაშე? რა თვალით შევხედო ხატებს?’’ ეს დაგეხმარებათ, რომ ცოდვისგან თავი შეიკავოთ და რაც შეიძლება ხშირად მოუხმოთ: ,,უფალო იესუ ქრისტე, შემიწყალე მე’’. შედეგად, საკუთარ თავზე ამგვარი მუშაობა ისე გაგიტაცებთ, რომ სადაც არ უნდა მიხვიდეთ, თავს ყველგან კარგად იგრძნობთ. თუ უფალმა მონაზვნური ცხოვრებისთვის მოგიწოდათ, მონატერში უკვე მომზადებულნი მიხვალთ და იქ მზესავით ყველას გაათბობთ’’.
თარგმნილია წიგნიდან: ,,Молитва Иисусова. Опыт двух тысячелетий. Том первый. (Издательский проект ,,Путь умного делания’’. Москва 2018)
სტატიაში გამოყენებული ფოტო მასალა შექმნილია სპეციალურად საიტისთვის evqaristia.ge©
