არქიმანდრიტი ემელიანე (სიმონ-პეტრელი)
მონასტრის ყოფა, ძირითადად, მოძღვარსა და მორჩილს შორის ჭეშმარიტ კავშირს ეფუძნება. ხშირად, ჩვენ გვახარებს ძმათა შორის არსებული სულისკვეთება, სიყვარული, თავისუფლება, ღმერთი და ჩვენი მსახურება მისდამი, მაგრამ ზოგიერთი მარტივი ნიუანსი, მთელ სიღრმეს რომ ფარავს, ხელიდან დაგვისხლტება ხოლმე.
უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა ბერ-მოძღვრის[1] სულისკვეთების[2] შეცნობა. ამისთვის, მორჩილს გამჭრიახობა და საკუთრი თავის სრული უარყოფა მოეთხოვება. შეუძლებელია, ძემ მამას გაუგოს, როდესაც მისი „ეგო“ ცოცხალია და მოწაფე საკუთარ შეხედულებებსა და იდეოლოგიას მისდევს. მორჩილმა მოძღვრის სულისკვეთება უნდა მიიღოს, სულში საუნჯესავით დაიმარხოს და საჭიროებისამებრ, სხვებსაც გადასცეს იგი. ამის გარეშე, ძალა არ გვაქვს და ოჯახში ძეობის ჩანასახი[3] არ არსებობს.
თითოეული მოძღვარი, განსხვავებული სულისკვეთებას ფლობს. ერთის მხრივ, ეს მისი ღვაწლის ნაყოფია, მეორე მხრივ კი ღვთისგან აქვს ნაბოძები, რაღაც ისეთი, რაც ღმერთმა წინასწარ განმზადა და განიგულა და მოძღვრის აზროვნებას, გულსა და ცხოვრებას მიჰმადლა. მოწაფეს შეუძლია, იმას მიაღწიოს, რაც მისი მოძღვრის ცხოვრების გულისგულია: თუკი გერონდა სიმდაბლის სულს ფლობს, მორჩილი სიმდაბლის უფრო მაღალ საფეხურზე აღიწევა, მაგრამ ეს ღვთის განსაკუთრებული მოწოდებით ხდება. ყოველ შემთხვევაში, მორჩილის საქმე, თავისი ბერის სულისკვეთების მიღება-გათავისებაა. მონაზვნობა გადმოცემულის მიღებაა. თუკი მონასტრულ ოჯახში ერთი სულისკვეთება არ გვაქვს, ვერც ღმერთს შევეთვისებით, არც ურთიერთშეწყობით ცხოვრება შეგვეძლება, და ზოგადად ერთობა არ გვექნება. რომ გადავრჩეთ და ვიცოცხლოთ, თითოეულმა ჩვენთაგანმა, საკუთარი იდეოლოგია უნდა დათმოს.
ყოველი ადამიანი თვისებურად ცხოვრობს, საკუთარი თავის, თავისი სულისა და გონების თანახმად, ამით იტყუებს თავს და ამით სურს ცად აღსვლაც. თუმცა, ღვთის ნებას, სწორედ ადამიანური ლოგიკა (იდეოლოგია) ეწინაღმდეგება. ეს გახლავთ ბომონი, რომელიც ღმერთს გვაშორებს, ადამიანს მისგან ჰყოფს ისე, როგორც ბერსა და საძმოს ჩამოაშორა და აბსოლუტური მარტოობისთვის სწირავს.
შესაძლებელია, საძმო ძალიანაც მოყვარული იყოს, საუცხოოდაც ეწყობოდნენ ერთმანეთს, ვიდრე მოძღვარი ცოცხალია, მაგრამ აი, გერონდამ ეს ცხოვრება დაუტევა! საძმო იშლება, რადგან სამასი მონაზვნიდან, ორსაც არ ძალუძს, რაიმე საკითხზე ერთიმეორეს მოურიგდნენ და, თითოეული მათგანი, ისევ თავისებურად იწყებს აზროვნებას. ჩვენ შორის, მეხუთე ფალანგა[4] არსებობს, ჩვენი „ეგო“, თავად ეშმაკი, რომელიც გვაცდუნებს, როგორც პირველქმნილი ადამიანები აცდუნა.
გველმა ევა იმით კი არ აცდუნა, რომ გვარიანი ტყუილი უთხრა, ან რომელიმე კონკრეტული ცოდვის ჩადენისკენ უბიძგა, არამედ იმით, რომ აზრი ჩააწვეთა, ღმერთი დაედანაშაულებინა.
ღმერთს მისთვის ნათქვამი ჰქონდა, რომ დამუშავებდა რა, ბაღს და ადამთან ერთად სამოთხისეული ცხოვრებით იცხოვრებდა, ღმერთი გახდებოდა[5], ოღონდ, ცნობადის ხისგან შორს უნდა დაეჭირა თავი, მაშინ მას სატანა მიუახლოვდა და უთხრა: „ რატომ კარგავ დროს ბაღზე ზრუნვაში, რას დაეხეტები, ცნობადის ხის ნაყოფს თუ იგემებ, მეყვსეულად ღმერთი გახდები!“ ევამ ისმინა და ღვთისგან მიღებულ მცნებას დაშორდა, შემდეგ – ადამიც და ისინი უკვე განღმრთობის იდეამ შეიპყრო. განღმრთობაზე ფიქრმა, ისინი ღმერთს დააშორა, ღმერთისგან მოკლებამდე მიიყვანა. სატანამ მოახერხა და მათ, ასე ვთქვათ, შესანიშნავი აზრი მიაწოდა – მალე გამხდარიყვნენ ღმერთები!
პირველქმნილნი შეცდნენ და ღვთის სისხლის დაღვრა გახდა საჭირო მაცხოვრის მიერ მათთვის განხმულ წიაღში მათ დასაბრუნებლად.
ასე რომ, ადამიანის დაცემულობის გამო, შეუძლებელია, მონასტრის კრებულში განსხვავებული იდეები არსებობდეს – ეს გალავანია, სულს რომ ღვთისგან ჰყოფს.
მორჩილმა მოძღვრის სულისკვეთება უნდა შეიცნოს და მიიღოს, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ, მისგან, სრული მსხვერპლის გაღებაა საჭირო:
გაღება ყოველივე წმინდისა და სრულყოფილისა, მძლავრისა და მშვენიერისა, გონებისმიერისა და გრძნობადისა, რომელიც კი მოძღვრის სულისკვეთებას ეწინააღმდეგება. ამიტომაც ამბობს მოციქული, ანგელოზმაც (ე.ი თვით უფალმა) რომ გითხრათ რამე, ნუ გააკეთებთო (გალ. 1,8), რადგან არ შეიძლება, ეკლესიის კრებული გაიხლიჩოს. ეკლესია კრებულია[6] და ჩვენთვის, მონაზვნებისთვის კი – წმინდათა მთელი ეკლესია ჩვენივე საძმოა. ყველაფერი გვაქვს საიმისოდ, რომ მთელი ეკლესია ჩვენ შორის გვყვავდეს.
რასაკვირველია, მოძღვრის სულისკვეთება საძმოსთვის საერთოა, თუმცა, ღმერთი ბრბოსა და ხალხს კი არა, არამედ, უმთავრესად, პიროვნებებს იხსნის. ის ქრისტიანულ საძმოებს კი არა, პიროვნებებს აყალიბებს, და მასთან შეერთებულ ამ პიროვნებებს განეცხადებათ სულიწმინდა. სულიწმიდა ადამიანურ პიროვნებასთან ერთობაში გაცხადდება. როგორც ქრისტე იყო ღმერთიც და კაციც, მაგრამ მისი კაცობრივ ბუნებას, პიროვნება არ გააჩნდა, არამედ, იგი ძის ჰიპოსტასი გახლდათ, ასევეა სულიწმინდაც, განცხადებული ეკლესიის ცხოვრებაში, გამოცხადებული, როგორც პიროვნება თითოეული ადამიანის პიროვნებაში[7].
მაგალითად, წმინდა სერაფიმე საროველმა სულიწმინდა მოიხვეჭა, იგი ჰყავდათ შეძენილი წმინდა გრიგოლ პალამასა და ყველა წმინდანსაც. სულიწმინდის ეს განცხადებები, პიროვნული, პირადი გახლდათ. ყოველივე ეს გვიდასტურებს, რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს ადამიანის პიროვნულობას, ადამიანისა, რომლისთვისაც ქრისტე ჯვარს ეცვა!
ქრისტემ ადამიანური ბუნება მიიღო, რათა პიროვნებები განეღმრთო და განღმრთობის გარეშე არავინ დარჩენილიყო. ამდენად ძლიერ უყვარს უკანასკნელი ყაჩაღი, სისხლმდინარე და ნებისმიერი ადამიანი.
ამგვარად, საძმოს გადარჩენა, პიროვნებების ცხონებას უკავშირდება. მათ სულიწმინდა უნდა შეიძინონ. შესაძლოა, მონასტერში ბევრი მონაზონი ცხოვრობდეს, მაგრამ მონასტერი ხუთ წელიწადში ჩაკვდეს, ხოლო ორ წმინდა მონაზონს კი სავანის გადარჩენა ძალუძს და ეს სავანე, ათასობით წელს იარსებებს. ამიტომაც, ბერ-მოძღვრის სულისკვეთების დასამარხად, გამუდმებით სულიწმინდის მიღება გვჭირდება. ჩვენი ცხოვრება ისეთია, როგორც დაიტევს იგი სულიწმინდას. თუკი მონასტერში ერთი ადამიანი მაინც ცხოვრობს ჭეშმარიტი და მდაბალი შეგნებით (γνώσι) და უარყოფილი და დამარხული აქვს საკუთარი თავი, შესაძლოა, საძმოს ახალი ცხოვრება გადასცეს. სხვაგვარად, თესლი წარწყმდება და ყანას უნაყოფობა ემუქრება. ასე რომ, გარდა მოძღვრის სულისკვეთების შეცნობისა, სულიწმინდის პირადი მოხვეჭაც გახლავთ საჭირო.
ჩვენი სული ქმნილებაა, მიუხედავად მისი მარადიულობისა, მას ადამიანურია და არ ძალუძს, ღვთაებრივი ცხოვრება გააჩნდეს, თუკი სულიწმინდასთან არ არის შეკავშირებული. სწორედ სულიწმინდა აუმჯობესებს ადამიანს, მის პიროვნებას აყალიბებს და ჰყოფს ღმერთად. მოძღვრის სულისკვეთების მიღება და დაცვა აყალიბებს ჩარჩოებს, პოზიციებსა და ხერხებს, რომელთა მეშვეობითაც შეეცდება მორჩილი სულიწმინდის მოხვეჭას. რა თქმა უნდა, სულიწმინდა „ვიდრეცა უნებნ ქრინ“ (ინ. 3,8) და მისი პოვნა ყველაგან შესაძლებელია, მაგრამ მას მხოლოდ იმ გზით იპოვნი, ღმერთმა რომ წინაგანაჩინა[8]. უფალი საგანგებოდ მოიდრიკა თითოეული ადამიანისკენ და განუჩინა, როგორ[9] შეიძინოს სულიწმინდა და რა გზით დაიცვას თავისი ცხოვრება წმინდა სამებასთან ერთობაში.
სულიწმინდის მოხვეჭა არის ქმედითი გამოხატულება და განწყობა ერთი უწყვეტი საქმისა.[10] ეს ვრცელი თემაა. მნიშვნელოვანი დოგმატური და ეთიკური, უმთავრესად კი მისტიურ-ასკეტური საკითხი. ჩვენ თავისუფალნი (ცარიელნი) უნდა ვიყოთ, მარადჟამს სულიწმინდის მომლოდინენი. მუდამ ბანზე[11] ვიყოფოდეთ რომ სულიწმინდას მუდამ მოვიდეს ჩვენზედა, მარხვით, იწროებით, ტკივილით, დამდაბლების წყურვილით, უცხოობით, დუმილითა და შიშვლოებით ვიყოფოდეთ. ამასვე ამბობს აღკვეცის წესიც. ასეთი ცხოვრებით შევიქნებით დამტევნი სულისა წმინდისა. იგი მარხულ სტომაქსა და მღვიძარე თვალებში ინებებს შებრძანებას.
თუკი საძოს წევრები (და თავად კრებულიც, როგორც ერთი ოჯახი) სულიწმინდას არ შეიძენენ, მონასტერი ვერ გადარჩება. სულიწმინდა, თავისი ნებისა და ბუნებისამებრ[12] „ვიდრეცა უნებნ, ქრინ“, ახლა შეიძლება, ჩემში იყოს, შემდეგ კი ჩემ გარეთ აღმოჩნდეს. ამრიგად, მე, ახლა სულიწმინდა რომ მყავს, ხვალ შესაძლოა აღარ მყავდეს. ამიტომაც არის საჭიროა სრული სულიერება, წინსვლა და ღმერთის პიროვნული გამოცხადება, რომ მქონდეს მოწმობა, რომ სულიწმინდა მოქმედებს და ხმობს[13] ჩემ მიერ. მაგრამ, ამ შემთხვევაშიც, თუკი საკუთარ თავს დავუბრუნდები[14] და ისევ ეგოიზმით დავეცემი, მას დავკარგავ, ღვთის მაღალ მჭვრეტელობასაც რომ ვიყო მიწეული.
სულიწმინდა, ზოგან სრულყოფილად და ზოგან ნაკლულად როდი მოქმედებს, რასაც იგი იქმს, სრულყოფილებით იქმს, თუმცა, ადამიანს მისი სრულად დატევნა არ ძალუძს. როგორც ორგანიზმს ვაწვდით საკვებსა და წამალს ძალისამებრ, ასევე ადამიანიც იმას იღებს სულიწმინდისას, რისი დამტევიცაა. სულიწმინდის მისაღებად და შესანარჩუნებლად, მოუკლებელი სიფხიზლეა საჭირო. ამ შემთხვევაში, არც ბერ-მოძღვრის სულისკვეთება განქარდება და შემძლებელ იქმნება, ნაყოფიერ იქმნას და ცად მიაღწიოს.
ასე რომ, მოძღვრის სულის შემნარჩუნებელნი, სულისმიერ მომწიფდებიან, ჩამოყალიბდებიან და გამოცოცხლდებიან, მონასტრის ძმობა ცოცხლობს და ცოცხალია მოძღვართან მორჩილის კავშირიც.
დავუშვათ, მეუდაბნოე ბერი ვარ და ერთი სულიერი შვილი მყავს. რამდენადაც არ უნდა შემეთვისოს ეს სულიერი შვილი, როგორც არ უნდა ვუყვარდე და როგორი კარგი ურთიერთობაც არ უნდა ჰქონდეს ჩემთან, თავიც რომ წარიკვეთოს და ქრისტესთვის მსხვერპლად შეეწიროს, თუკი მას სულიწმინდა არ ჰყავს, დაკარგული სულია. როგორ შეძლებს ამის გარეშე ღმერთთან ერთობას? სულიწმინდა ყველაგანაა, მაგრამ ყველას როდი აერთიანებს, იგი მხოლოდ მათ აერთებს, ვინც შინაგანად მას კეთილმოიღვაწებს, მოიმუშაკებს და განაცოცხლებს ნებაყოფლობით,[15] ე. ი დაძაბული სულიერი ქმედებით. შესაძლოა, მავანმა, ჩაახშოს კიდეც სულიწმინდა. „ სულსა ნუ დაავსებთ…“ – ამბობს მოციქული ( 1 თეს. 5,19) – ისე, რომ ვერც კი გაიგოს, მაშნ, როცა ფიქრობს, რომ იგი სრულებით ჰყავს; ამიტომაც, მონასტრული ცხოვრება და მამისა და შვილის კავშირი, განსაცვიფრებელი რამაა ეს გახლავთ ერთიანი სწრაფვა ერთი მიზნისკენ, რომელიც, თუკი გზიდან ოდნავ მაინც გამრუდდა, არც ვიცით, რად შეიძლება იქცეს.
იმისთვის, რომ ბერი ძისთვის იყოს ცოცხალი და ძე – მამისთვის, კიდევ ერთი რამ არის საჭირო: ძემ თავისი ცხოვრება ბერისას უნდა მოარგოს!
რაკი ადამიანები განსხვავებულები ვართ, თითოეულ ჩვენთაგანს საკუთარი ინტერესები გააჩნია, თავისი დაკვირვებანი, თავისი შინაგანი სინათლე, რომელიც შესაძლოა, ღვთიურიც იყოს, მაგრამ, თუკი სიმდაბლე არ გაგვაჩნია, საღვთო ბრწყინვალება, ჩვენთვის, შესაძლებელია, საზიანოც კი აღმოჩნდეს. იმისთვის, რომ ჩვენი კავშირი ბერთან ცოცხალი იყოს და ღვთიური და დამიანური ურთიერთობა შედეგეს, ერთსახოვანი ცხოვრების წესია საჭირო. ეს ნიშნავს, რომ მე მონასტერში ისე კი არ მსურს ცხოვრება, როგორც მავანი ბერი ცხოვრობს, არამედ – ჩემი მოძღვრის მსგავსად, ისე, როგორც იგი განმარტავს და გვასწავლის მონასტრულ ცხოვრებას. ყველაზე ღრმა და არსებითი საშუალება, რომლითაც მოძღვარი მორჩილს აყალიბებს და იმსგავსებს, სიტყვაა. ბერი მოწაფეს სიტყვისმიერ შობს, განახლებს, გადაარჩენს, სულიწმინდას შთაბერავს და ქრისტეს მიაახლებს. სიტყვა გახლავთ ის, რაც ღმერთმა მოძღვარს მისცა. შესაძლოა, ბერს[16] მრავალი ქარიზმა (ნიჭი) გააჩნდეს: წინასწარმეტყველების, სასწაულთმოქმედების, სიყვარულის, სულთა განრჩევის, ხელმძღვანელობის… ეს ყველაფერი, შესაძლოა, უსარგებლო (და ეგებ – მავნებელიც კი) აღმოჩნდეს, თუმცა, მათ ძალუძთ, ადამიანს დაეხმარნონ, როცა არსებობს სიტყვა, ნაყოფიერმქმნელი[17] სიტყვა, რომლის მიერაც მოძღვარი პირმშოს შობს. ეს ღვთის სიტყვის გადაცემაა: სწავლებებით, საყვედურებით, ხუმრობით, რა გზითაც არ უნდა გამოითქვას იგი.
ყოველი მოძღვარი, ცხოვრების წესს სიტყვით გადასცემს, რადგან სულიერი ცხოვრება არ გახლავთ რომელიმე ეთიკური მოძღვრება, ესა თუ ის სისტემა. სულიერი ცხოვრება სულიწმინდისმიერი ცხოვრებაა, რადგან სულიწმინდა მოქმედებს და არა – ჩვენ. თვითმოქმედი და ჩვენში შემოსული[18] სულიწმინდა, თავის ღვთიურ სიცოცხლეს გვაზიარებს. ასე რომ, სულიერი ცხოვრება (მაგალითად, გონიერი ლოცვის, სიყვარულის, მქადაგებლობის, მყუდროებისა და მდუმარების, ჩვენი როდია, ეს ყოველივე, ქრისტესმიერი ცხოვრების ნაწილებია. სულიერი ცხოვრება, შესაძლებელია, გონიერი ლოცვისა და მქადაგებლობის გარეშეც არსებობდეს, არსებობდეს თანაზიარებითი სიყვარულის[19] გარეშეც, როგორც მას დღეს ადამიანები მოიაზრებენ. ჩამოთვლილთაგან, არცერთი არ არის სულიერი ცხოვრება. სულიერი ცხოვრება, თვით სულიწმინდაა, დანარჩენი კი გამოხატულებაა, არილი, სხივი, სახსარი ჩვენი სულიერი ცხორებისა, მისი თანმდევი და აუცილებელი წინაპირობანი.
ამავე მიზეზით, თითოეული ჩვენგანისთვის, სულიერი ცხოვრება ისეთია (ისაა), როგორც წარმოგვიდგენს მას ჩვენი მოძღვარი. მოძღვრები ერთმანეთის ბაგენი როდი ვართ[20], საკუთარი აზრის უქონელი არსებანი, მაგნიტოფონები, ან ერთ ადამიანურ ყალიბში ჩამოსხმულნი[21] როდი ვართ, რომ ერთი და იგივე ვილაპარაკოთ. მე ამას გეტყვი, ის – იმას, რაღაც სრულებით განსხვავებულს. შენ რა უნდა ქნა? – შენ ის უნდა გააკეთო, რასაც შენი საკუთარი მოძღვარი გეტყვის. მაგალითად, მოძღვარი ბევრს შრომობს ფიზიკურად, თუ შენ ამ საქმიანობას დროის ფლანგვად მიიჩნევ, შეუძლებელია, ამ მოძღვარს შეეკრა, შეუკავშირდე და ღმერთი შეიძინო. თუკი შენ მიდიხარ რომელიმე წმინდა ბერთან და იგი გეუბნება, ხელსაქმე არ მიატოვო, არ უნდა შეეწინააღმდეგო და არ მიუგო, ესა და ეს წმინდანები ხელსაქმის გარეშე ცხოვრობდნენ და, მაშ, მეც შემიძლია, ხელსაქმეზე გაფანტვის გარეშე ვილოცოო. თუ ასე მოიქცევი, შენი ცხოვრება შენი მოძღვრის ცხოვრების მსგავსი ვერ იქნება, მშვიდობა დაირღვევა და შფოთი და მოძღვრისგან დაცილება შეგრჩება ხელთ, ბერთან ორგანული ერთობა ვერ გექნება. ამგვარად, ღმერთსაც ვერ თანახატ და მსგავს-ექმნები.[22] ცხოვრების ერთი წესი – ეს უბრალოდ მიბაძვა კი არ არის, არამედ – ჭეშმარიტი შეწყობა-გათავისება ყოველივესი, რასაც ბერი იქმს, რათა თქვენ ორივე ერთსახე, ერთი შეიქნათ,[23]
მე როდი ვგულისხმობ გარეგან ქმედებათა უცილობელ გათავისებას – მოძღვარს შემწყნარებლობაც[24] გააჩნია და – დისციპლინაც,[25] სიყვარულიც იცის და – სიმკაცრეც, წარმავალსაც ფლობს და – მარადიულსაც, ადამიანურსაც და – ღვთაებრივსაც და თითოეული ადამიანი, იმას იღებს მოძღვრისგან, რაც მას სჭირდება. თუკი ბერი იღიმება, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენც უნდა გავიღიმოთ, ანდა, თუ ხმას აუწია, ჩვენც ყვირილი შეგვიძლია, თუ ის ვინმეს ტუქსავს, ჩვენც გვაქვს ამის უფლება. ჩვენ მის დარიგებას უნდა მივდიოთ, ღამისთევის, ღვთისადმი მისი მსახურებისა და თაყვანისცემის, სწავლებით მის მიერ ჩვენთვის გადმოცემულ მისი აზროვნების წესს, მას ვემსგავსოთ ლოცვაში. ასე რომ, მოძღვართან თანხვედრისთვის, მნიშვნელობა ენიჭება არა იმდენად მის ქმედებას, არამედ იმას, თუ რას მოითხოვს იგი. ჩვენ არ ვიცით, რას აკეთებს ბერი, ამას ვერ ჩავწვდებით და მის საქციელს საკუთარი სურვილისამებრ ავხსნით, მისი სიტყვები უფრო ბუნებრივია და ძალგვიძს, მისი ნათქვამი დავიმახსოვროთ,[26] განვსაჯოთ[27] და განვახორციელოთ.
აქედან გამომდინარე, ცხადი ხდება, რომ მოძღვარსა და მორჩილს შორის ჭეშმარიტ კავშირს, საერთო ასპარეზი[28] სჭირდება, საერთო ბრძოლა. არ შეიძლება, ცალკ-ცალკე ვიბრძოლოთ, არამედ, ერთ მონასტერში, ერთ მღვიმეში, ერთ კალივაში, ერთსა და იმავე ადგილას უნდა ვიღწვოდეთ. ეკლესია მოსაგრეობის სხვადასხვა, განსაცვიფრებელ ფორმებს იცნობს: მავანი ხეზე ადის, სხვა მიდის და იმალება, სხვა კი ერში გადის. მე, რაკი, ძე ვარ, ჩემებურად მოსაგრეობა არ შემიძლია – მე მოძღვართან ერთად უნდა ვიბრძოლო ისე, როგორც იბრძვის ეს უკანასკნელი. როგორ უდგება მოძღვარი სულიერ ბრძოლასა და ასკეზს? გონიერ ლოცვას მეტ ყურადღებას უთმობს? მაშ, ჩვენც გონიერ ლოცვაში ვივარჯიშოთ და ვიღვაწოთ, ღამისთევიკენ მოგვიწოდებს? ღამისთევა აღვასრულოთ, მქადაგებლობისკენ? – ვიქადაგოთ. ნუ იტყვი, კი მაგრამ, მონასტერი ხომ ქადაგებსთვის არ არისო. არა! ასე შენ გაიხლიჩები. ან თავიდანვე წადი და ამ მოძღვარს ნუ შეუდგები, მამად ნუ გაიხდი, ან, თუკი ის მამა შენი, ის გააკეთე, რასაც იგი გეუბნება. ვაი მას, ვინც მოძღვრის ნათქვამს საკუთარ საცერში ცხრილავს! თავადაც საცერივით იქნება საკუთარი ლოგიკის გამო და არა შერჩება რა. მხოლოდ მაშინ, როდესაც ღვთის აშკარა თანხმობა მაქვს ჩემს ცხოვრებაზე და მოძღვარი უკვე ჩემ გვერდით არ არის, შემიძლია, ჩემებური ღვაწლი გავწიო, რომელიც, როგორც წესი, იმის გაუმჯობესება იქნება, რაც წინათ მქონდა.
თუ მოძღვარი ასე და ასე ფიქრობს და იღწვის, ჩვენც მისებურად ვიღვაწოთ. თუკი მე ერთი ბერის ღამისთევის წესი მომწონს, მეორე მოძღვრის თაყვანისცემა-მსახურება[29] , ხოლო ცხოვრებისეული პრაქტიკა – მესამე პიროვნებისა, არაფერი გამომივა. დავიფანტებით და შევიქნებით სანადიროი [გონიერისა მგელისა- ეშმაკისა][30]. საერთო ასპარეზი, საერთო ასკეზი, საერთო მოღვაწეობითი სული უნდა გვქონდეს,საერთო ჯაფა გავწიოთ, ოფლი, სისხლი და ცრემლი დავღვაროთ, ისე, როგორც ბერი გვეუბნება, განგვიმარტავს და გვასწავლის, რომ [მოძღვრებით გადმოცემულის] ცხოვრებაში განხორციელება შევძლოთ და ჩვენი მოძღვარი მუდამ ჩვენში და ჩვენთან იყოს.
ასევე, ჩვენ საერთო ნიჭები[31] უნდა გაგვაჩნდეს, თუკი სულიწმინდისგან ერთნაირი მადლის[32] მიღება გვსურს, მადლისა, ცხოვრებაში რომ გვესაჭროება. სულიწმინდა ყოველ მონასტერს იმას უბოძებს, რაც ამ სავანეს სჭირდება. ჩვენთან ცხელი ჰავაა? სიცხის გაძლების ძალას გვაძლევს, სნეულებებით ვიტანჯებით? მოთმინებას გვიბოძებს. სხვები სხვაგვარ სიძნელეებს ეჭიდებიან და მათ ჯანმრთელობას უწყალობებს. თითოეულს “საზომად ჰასაკისა სავსებისა“ (ეფეს. 4,13) აძლევს საჩუქარს, სულიერი მდგომარეობისა და განწყობის შესაბამისად. რა თქმა უნდა, თითოეული ჩვენთაგანი თავისუფალი პიროვნებაა, აქვს პირადი ცხოვრება, პიროვნული კრიტერიუმები, ცოდნა, უმეცრება, განათლება, გაუნათლებლობა, ყოველი ადამიანი სრულიად განსხვავებულია, მაგრამ ქრისტეს წინაშე ჩვენი საბოლოო წარდგომის მხრივ, ყველანი მსგავსნი ვართ.
მონასტრის ძმობის საზოგადო სულიერი მადლი (ნიჭები), ღვთისგან მოძღვარს გადაეცემა ხოლმე, მორჩილმაც რომ შეძლოს მათი მიღება, საჭიროა, მას დახვეწილი, ფაქიზი ბუნება და რწმენა ჰქონდეს. საერთო ნიჭები, მოძღვრის გარეგანი მადლი ან თვისება როდია, არამედ, ეს ისაა, რაც მოძღვარში, ადამიანში ნამდვილია, ეს მისი ყოფიერება, არსია. [33]
ასე რომ, ვეძიებთ რა, საერთო მადლს, საერთო მიზანი გვაქვს და სხვებისგან, ჩვენი საკუთარი აზრი არ განგვყოფს. თუ მე ვიზრახავ, უდაბნოში გავიდე, შენ მთელი ღამის ღამისთევით გატარებას ფიქრობ, სხვა წინასწარმეტყველების უნარს ანიჭებს უპირატესობას, ასე ვერანაირ ერთობას ვერ მივაღწევთ. საერთო მადლ-ნიჭები ნიშნავს იმას, რომ ღმერთს მივენდობი და არ ვითხოვ ვიყო „უფროის მოძღვრისა თვისისა“ (ლუკ. 6.40) ვიყო, თუნდაც მოძღვარი ცოდვილი და დამნაშავე იყოს, თავს იფარავდეს და წმინდანად წარმოგვიდგებოდეს. რასაკვირველია, ღმერთი თოთოეულ ჩვენთაგანს თავის ნიჭებს უწყალობებს. არიან ცოდვილი ადამიანები, რომელთაც, სინანულის გზით, დიდებული ნიჭები მიიღეს, რადგან ღმერთი არავის მიმართ არ არის უსამართლო, „წვიმს მართალთა ზედა და ცრუთა“ (მათ. 5,45) და რამდენად მეტად იქმს ამას მის მიმართ, ვინც თავისი ფარის მწყემსად ჰყავს დადგენილი.
ერთი მიმართულებით უნდა ვიმზირებოდეთ: რაღაც საერთო იდეალს კი არა, საერთო მადლს უნდა ვეძიებდეთ.[34] ამგვარად, ერთისაგან სულისა წმინდისა (რომელიც გამუდმებით გვეძლევა), ერთი ცხოვრებით, საერთო ასპარეზითა და ნიჭებით, რომელსაც გავცემთ და ვიღებთ ღვთისგან, მტკიცე ერთობა მკვიდრდება და ძალგვიძს, ღვთის წინაშე წარვდგეთ და ვითხოვოთ, რაც გვსურდეს.
ერთი საძმო ერთი ოჯახია. საძმო ნიშნავს, რომ იგი ერთისაგან ცოცხლობს და ერთი სულისკვეთებით სუნთქავს. ცოლს ვერ ექნება სხვა ცხოვრება, ქმარს – სხვა და შვილებს – სხვა, რადგან, ამ შემთხვევაში, ოჯახი განიყოფა და ბოროტისგან გაიძარცვება,[35] როგორც ამბობს წმინდა წერილი (მათ. 12, 25-26). იგივე ხდება საძმოშიც, თუმცა, საერთო ასპარეზობითა და ნიჭებით, ღრმად ვიდგამთ ფესვებს და საუკუნო მომავალს ვიმკვიდრებთ. მონასტრის მომავალი, იქ მოღვაწე წმინდა ადამიანებზეა დამოკიდებული. ეს ფაქტორი დიდ როლს თამაშობს, თუმცა, ამასთანავე, აქ არანაკლებ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება იმათაც (თუნდაც მცირენი იყვნენ), რომელნიც საძმოს სულისკვეთებას დაიმარხავენ.
* * *
ახლა ვნახოთ ზოგიერთი დეტალი, რომელთა გარეშეც არც სულიწმინდას, არც ბერის სულისკვეთებას, არც მორჩილისა და მოძღვრის ერთსახოვან ცხოვრებას არ ძალუძს, მონაზვნის პიროვნების დახვეწა. ეს ნიუანსები, ერთიან საძმოშია საძიებელი, მაგრამ, მათგან, რამდენიმე განსაკუთრებით საყურადღებოა:
პირველი გახლავთ ღვთის წინაშე მხიარულება. სიხარული ამჟღავნებს ჩვენს მადლიერებას ღვთისადმი, ვინაიდან, ვინ იტყვის, რომ მას უფალი არ უცქერს მარადჟამ და თავისი წყალობით არ აღავსებს?! ასე რომ, როდესაც არ მიხარია, ეს ნიშნავს, რომ ღვთის უმადური ვარ. სიხარული მიწის ნაყოფიერება[36] და სასუქია თესლის მისაღებად და აღმოსაცენებლად. სხვაგვარად, იგი მხოლოდ სარეველას (ღვარძლს) თუ გამოიღებს. სიხარულს ჩვენივე იდეოლოგია განგვაშორებს, ჩვენი ფანტაზიები, უცხო ამბებში გარევა და შფოთი მოძღვართან ურთიერთობაში. სიხარულს ჩვენი ვნებებიც ახშობს, თუმცა, თუ ცოდვილს თავისი ვნებები ღვთისთვის აქვს მინდობილი, მაშინ მწუხარება მას სრულებით არ შეიპყრობს და იმედიანად იქნება. საერთოდ, როდესაც ჩვენს ცხოვრებაში ჩვენი „ეგო“ შემოდის, სიხარული მცირდება.
სიხარულის მოკლება, ადამიანის პათოლოგიური მდგომარეობაა, საკუთარ თავში ნებაყოფლობითი ჩაკეტვა. რაც არ უნდა ისურვოს ამ პიროვნებამ, ვერ წარემატება. მან თავდაპირველად საკუთარი ყანა უნდა გაწმინდოს, ნახოს, რატომ არ ხარობს.
ადამიანი, გამუდმებით სიხარულს უნდა ესწრაფოს და შემდგომ, სიხარულისა ადგილს, ღვთის (საღმრთო) მშვიდობა დაიკავებს. ამგვარად, ადამიანს შეუძლია, ღმერთსა და მოძღვართან კავშირი შეინარჩუნოს და ჭეშმარიტი ცხოვრებით იცხოვროს. შესაძლოა, კარგი ვარ, ერთგული ვარ, სრულყოფილი ვარ, წმინდა ვარ, სხვათა დამმოძღვრელი ვარ? თუ გახარებული არ ვარ, არაფერიც არ ვყოფილვარ! ჯერ არს, მითხრან, მკურნალო, განიკურნე თავი შენიო (ლუკ. 4,23). ღმერთს არ შეუძლია უსიხარულო გულში შესვლა, იქ დამაკავშირებელი წერტილის პოვნა, რადგან თავად ის, მშვიდობა არის და სავსება სიხარულისა. შეერთება, მხოლოდ ერთგვართ ძალუძთ, ამიტომაც უკავშირდება ღმერთს ოდენ მოხარული სული. უსიხარულო მონაზვნისთვის, მოძღვარს აბსოლუტურად არაფრის გაკეთება არ შეუძლია, ხელებშეკრულია.
ვინც თვლის, რომ ქრისტეს მცნებათა სრულ საზომს მიაღწია (შდრ. ეფეს. 4,13), მაგრამ გახარებული ვერ არის, უნდა მიხვდეს, რომ შეცდომილია. სიხარული ერთგვარი საზომი, თერმომეტრია. იგი გარეგანიცაა და რაღაც შინაგანიც! ყოველ შემთხვევაში, სიხარული აუცილებელი წინაპირობაა სულიერ ცხოვრებაში, რადგან მისი ნაკლებობის გამო, ადამიანი საგნებს განსხვავებულად აღიქვამს და გადაასხვაფერებს. თუ სუფთა წყალში ერთ წვეთ აზოტმჟავას შეურევ, წყლის ბუნება მაშინათვე იცვლება. სწორედ ასე უცვლის ადამიანს მთელ ატმოსფეროს სიმწრის, ნაღვლის, მწუხარების ერთი წვეთი და ღმერთს განაშორებს.
სიხარული საძოშიც უნდა არსებობდეს. იგი არა მხოლოდ პირდი ცხოვრების ნაწილია, არამედ – კრებულისაც. არ შეიძლება, მე მიხაროდეს, თუკი ჩემს გვერდით მყოფთ სიხარული არ აქვთ და რომც მიხაროდეს, ეს სიხარული, თუ მას კრებულიდან არ ვიღებ, არას მარგებს. როცა მას ვიღებ, მხოლოდ მაშინ შემიძლია, ვთქვა, რომ მოძღვართან მაქვს კავშირი და მხოლოდ მაშინ ძალმიძს, ღმერთს შევეთვისო. ღმერთი სიცოცხლეა ადამიანში და ეს სიცოცხლე ისევ ადამიანის გავლით გადაეცემა.
მორჩილმა, რომელიც მოძღვარს ღვთის ხელსაწყოდ აღიქვამს, საშუალებად, რომლითაც ღმერთი თავს გვივლენს, შეიძლება, უფალი იმდენად მიიღოს, მოძღვარიც რომ არ ელის. ეჭვგარეშეა, მოძღვარი ვერ იქნება მილაკი, რომელშიც ღმერთი უბრალოდ გამოივლის და ჩვენ მოგვევლინება. უფალი მოძღვრის არსებაში გაივლის, გაივლის მის სულს, სამშვინველს, გულს, მის ჯანსაღ თუ სნეულ ფილტვებს. გარკვეულწილად [ღმერთთან ერთად], მოძღვრის შინაგანი მხარე, მისი არსებაც გადმოდის.
ამასთანავე, მორჩილი რომ მოძღვრის მეშვეობით ღმერთს მოელოდეს, კიდევ ერთი რამ არის საჭირო – სიფხიზლე! სიფხიზლე არის გადანაცვლება ამჟამინდელი ცრუ საწუთრო ცხოვრებიდან ჭეშმარიტ ცხოვრებაში. სიფხიზლის გარშე, რა გადაწყვეტილებაც არ უნდა მიიღოს მონაზონმა, იგი თავის თავს გააცურებს. გონებისა და გულის სიფხიზლე, ადამიანს ზეცისკენ აღამაღლებს. როგორც ტალახიან შარაზე მოარული ისვრება ტალახით და ლაფში ეფლობა, ცხენოსანი კი ტალახს არც კი ეხება, ასევე ხდება მღვიძარე ადამიანის შემთხვევაშიც – ის ზემოთაა, ზეაღსწრაფებულია.[37]
მღვიძარებაა, არაფერზე ზრუნავდე: არ მაინტერესებს ესა და ეს, არ მენაღვლება, როდის წავა პეტრე[38], რატომ წუწუნებდა გუშინ პავლე, რატომ არ იღიმოდა ივანე. სრული უზრუნველობა და გულგრილობაა[39] საჭირო. მცირედი ინტერესი, უკვე ხორციელმყოფს, ლაფში მავალი ვხდები. უზრუნველობა, არა მხოლოდ ფიქრში, არამედ – ქმედებაშიც[40] საჭიროა. მაგალითად, ხედავ მონასტერში შემოსულ ორ სტუმარს და შენს თავს ეკითხები, ვინ არიანო. რატომ განაღვლებს მათი ვინაობა, გუშაგი ხარ? მხოლოდ ესეც კმარა, რომ შარა-გზაზე ჩამოქვეითდე. თუ გზა მოცემენტებულია, კიდევ არაფერი, მაგრამ, თუ გზა მიწისაა, შენც მიწით მოისვრები და თავსაც გაიტეხ.
მაშასადამე, სიფხიზლეა საჭირო. სიფხიზლეს, უპირველესად, უზრუნველობა მოასწავებს და შემდეგ – უცხოობა. გწამდეს და გრძნობდე, რომ უცხო ხარ. შენ გვერდით მყოფთაგან, შენიანი არავინაა. ერთადერთი, ვინც შენ გაინტერესებს, შენი ღმერთია, კრებულში, ძმათა შორის მყოფი უფალი. თუ შენ დაინტერესებული ხარ რომელიმე ერთი პიროვნებით და გსურს, მას დაეხმარო, განსაკუთრებულად მეგობრულად ხარ მისდამი განწყობილი, მოთხოვნილება გაქვს, ხშირად ნახო კონკრეტული ადამიანი და შფოთავ: ნეტავ რა მოხდა, მოვიდა ის? თუ ეს ასეა, მაშ, შენი ღმერთი უკვე ის ადამიანი ყოფილა. იმ მომენტიდან, როცა შენში სხვისადმი რაიმე ინტერესი შემოდის და ვინმეს უშინაურდები, ზრახვებსა და ლტოლვებს იღებ, იმ წამიდანვე უუცხოვდები ღმერთს და შენს ცხოვრებაში რაღაც ანომალიური იჩენს თავს, ვინაიდან, ეს ორი რამ, ერთიმეორეს ვერ ეწყობა, ვერ თანაიარსებებს. ახლა უკვე ბუნებრივად ყოფა აღარ ძალგიძს. მხოლოდ ერთი სიყვარული, ფიქრი, იმედი, ოცნებაც კმარა და რაღა ვთქვათ იმ შემთხვევაზე, როდესაც ადამიანი სხვების მთელ ცხოვრების წესსა და მონასტრის საძმოს მისწრაფებებს ეწინააღმდეგება.
ყველა სხვადასხვა საქმეზე აგებს პასუხს, გუშაგი, მზარეული, ეპიტროპოსი[41], მაგრამ მე ასეთი რამეებით არ უნდა ვიყო დაკავებული. შემიძლია, რაღაც გავაკეთო კიდეც, ვინაიდან სრულიად უცხო ვარ. მაგალითად , ეზოს შუაგულში ვხედავ ქვას. შემიძლია, ეს ქვა ავიღო და გადავაგდო, რადგან ეს ქვა მე არ მიმიჯაჭვავს და არც ძმებზე მომდის გული, ეზო რომ დაასუფთავეს და ეს ქვა დატოვეს.
სხვაგვარად, მეც ამ და მთელი ეზოს ქვებით შევიკვრები. სრული უზრუნველობაა საჭირო, რომ ამ ყოველივეზე მაღლა დავდგე. იმ წუთიდან, როცა შეკითხვებსა და მსჯელობაში ვვარდები, ღვთის წინაშე გაიძვერა ვარ, დიდსქემოსანიც რომ ვიყო, -ანგელოზური ცხოვრებიდან დავეცემი და ვმიწიერდები. მხოლოდ იმ სულიერ სიმაღლეზე მდგომი თუ იტყვის, სიფხიზლე მაქვსო. სიფხიზლე არის საშუალება ადამიანის ნებისა და სურვილების განსაწმენდად. არ შეიძლება, სხვაგვარად განიწმინდოს ადამიანის გულისთქმითი ნაწილი (επιθυμητικό)და სხვაგვარად – ნებელობითი (βουλητικό) და მით უფრო – გულისწყრომითი ნაწილი (θυμικό), რომელიც სულის ცნობიერებაშია ღრმადაა ჩაძირული.[42] სულის ეს ნაწილი, ბოლოს განიწმინდება. როგორც სული ტოვებს ბოლოს ადამიანს, ასევე, ცნობიერებაც ბოლოს განეშორება ადამიანს.[43] ადამიანს ძალუძს, საკუთარი თავი სურვილებისა და ნებისგან განწმინდოს და ღმერთთან ცხოვრება (სიცოცხლე) შეძლოს. როცა კაცი გამუდმებით ფხიზლობს, მაშინ ყოველი მოძრაობა, ლტოლვა-სურვილი და ნება მოქმედებას წყვეტს, ადამიანის არსებაში ღრმად იძირება, შევიწროებულთ, აღარ ძალუძთ, ძველებურად, საითაც სურთ, იქით გაემართონ და ამგვარ შეჭირვება-შევიწროებას, თავიანთ შემოქმედ დემონებთან ერთად გაცლას ამჯობინებენ.
ამრიგად, მონაზონი დღედაღამ სიხარულითა და სიფხიზლითაა სავსე. მაგრამ თუკი საერთო მორჩილებისას, წმინდა ტრაპეზთან თუ სეირნობისას სხვებთან ურთიერთობა-მეგობრობას შევყევით, სიფხიზლის ფრთებს მოგვიდუნებს, მოპოვებულს ვკარგავთ და სულისმიერ ცხოვრება აღარ ძალგვიძს. ეს იმას ჰგავს, კოკას რომ ვავსებდეთ, ვავსებდეთ, შემდეგ ძირს ვუხვრეტდეთ და მთელი წყალი გვეღვრებოდეს. ახლა კვლავ თავიდან დაწყებაა საჭირო და არც სულიწმინდა გვყვავს.
* * *
ახლა ვისაუბროთ კიდევ ერთ მნიშვნელოვან საკითხზე, რომელსაც სიფხიზლესა და სიხარულთან აქვს კავშირი – კანონზე. იგი ადამიანის ყოველდღიური საზრდოა, ასკეტ მამათა ენაზე, მსახურებად[44] იწოდება. როდესაც ასკეტი მამები ლიტურგიის შესახებ საუბრობენ, საღმრთო ლიტურგიას როდი გულისხმობენ. საღვთო ლიტურგია, მათ იშვიათად ჰქონდათ – შესაძლოა, ხშირად ეზიარებოდნენ, მაგრამ ლიტურგიებს უფრო იშვიათად აღასრულებდნენ. თუმცა თავიანთ ყოველდღიურ მსახურებას (ლიტურგია) ე.ი თავიანთ კანონს არასოდეს დაუტევებდნენ, რადგან კანონის აღსრულების დრო არის ღმერთთან განსაკუთრებული ჭიდილის[45] ჟამი. ამ დროსაა შესაძლებელი ღვთის მოპოვებაც და – დაკარგვაც. კანონი ყოველი მონაზვნის ღამეული მსახურების გულისგულია.[46] როგორც მივხვდით, ტაძარში საზოგადო ღამისთევის მსახურებებზე არ ვსაუბრობთ. ეს ღამისთევის მსახურებები სხვაა, ღვთის წინაშე ერთობლივი წარდგომა, კანონი კი არის ღამისთევა, რომელსაც ყოველდღიურად ჩვენს სენაკში აღვასრულებთ. ეს არის არსებობის ხერხემალი, მონასტრული ცხოვრების ყველაზე ფაქიზი და სერიოზული მხარე. მაჩვენებელი, გვყვავს თუ არა ღმერთი, გვაქვს თუ არა განწყობა, შევიძინოთ იგი.
ვისაც კანონი არ გააჩნია, უთუოდ, თავს იტყუებს, რომ სულიწმინდა ჰყავს. სულიწმინდა არ იქმს და ღაღადებს ჩვენ მიერ, თუ ღამის ცხოვრება არ გაგვაჩნია. თუკი ამისთვის შესაბამისი პირობები არ არსებობს, სურვილი მაინც უნდა გვქონდეს მისი მომუშაკებისა. ღმერთი იხილავს ჩვენს სურვილს და აღასრულებს მას.
როდის აღვასრულოთ კანონი და როდის დავისვენოთ? მოსვენების საკითხზე. ბევრი მოსაზრება არსებობს. მამათაგან, ბევრს დილაობით ეძნა მცირედ, სხვებს – საღამოთი, ზოგი დღე- ღამეში ერთ საათს წაუძინებდა, ზოგს სამი საათი ძილი ჰყოფნიდა, ზოგს – ექვსი, ზოგს – შვიდი, პირადი შესაძლებლობის, ცხოვრების წესისა და მიღებული აღზრდის შესაბამისად. ცხადია ის, რომ ეს მსახურება სულს ანათლებს და ღმერთთან ერთობას ანიჭებს, ღამისთევით, ადამიანი ნათლდება, აზრი ეწმინდება, გულისთქმები განეშორება, მხოლოდ გონება[47] რჩება, და მაშინ კი შეუძლია, გაიშალოს, ღვთისკენ ამაღლდეს და მას მიეგებოს[48], ის უყვარდეს, მას იცნობდეს, რადგან იგი უკვე მისი ღმერთია და არა – ვიღაც უცნობი ღმერთი. რასაკვირველია, რაოდენ უცნობიც (შეუცნობი) არ უნდა იყოს ჩვენი ღმერთი, ღამისთევას არ მივატოვებთ; ვარჩევთ, დავიღალოთ, გავწვალდეთ, რომ მასთან ვიყოთ.
თუკი ძველ ათენელებს ჰქონდათ უცნობი ღმერთის სამსხვერპლო (საქმ. 17, 23), რაოდენ უფრო – ჩვენ. სიმართლე რომ ითქვას, ადამიანთა უმრავლესობისთვის, ღმერთი უცნობია, ღრუბლებს მიღმაა, წყვდიადშია[49]. ესაა ღმერთი, რომლითაც არ ვცხოვრობთ, არ ვგრძნობთ, რომელიც არ ვიცით. სწორედ ამიტომ გვეძნელება სულიერი ცხოვრება, ამიტომ არ შეგვიძლია, ხანგრძლივად დავშვრეთ ღამისთევისას, არ შეგვიძლია, მსახურება-თაყვანისცემაში[50] მოკრებილნი, თავშემოზღუდულნი ვიყოთ. ღმერთს არ შევიგრძნობთ, არ ვიცით, არ გვიყვარს, ღმერთი ჩვენ არ შეგვძრავს (გვაღელვებს), ჩვენთვის იგი არაფერს ნიშნავს. ლოცვა და ღამისთევა, ადამიანთა უმრავლესობისთვის და ხანდახან – მონაზვნებისთვისაც, მხუთავი სიბნელეა.
სულის განათლება და ღმერთთან კავშირი, ე.ი პიროვნული ღმერთის მიღება, ამ საათებში ხდება. ეს მკაცრი ჟამია – ღვთის გარეშე ვართ და მოვუწოდებთ, იგი შევიძინოთ. ღმერთი არსებობს. ვიცით, რომ ღმერთი არის ჩვენს არსებაში, ღმერთი არის ჩვენ ირგვლივ, ღმერთია მონასტერშიც, იგი ყოველგან არს. მიუხედავად ამისა, ჩვენ მაინც ისე ვცხოვრობთ, როგორც „უღმრთონი სოფელსა შინა“ (ეფეს. 2,12) . არ განვირჩევით არც ცოდვილთაგან, არც მებაჟეთაგან, არც მეძავთა და დამნაშავეთაგან. შესაძლოა, საზოგადოდ, მართალნი (სამართლიანნი)[51] ვიყოთ, მაგრამ საქმე ისაა, პიროვნული ღმერთი თუ მყავს, თუ ვემსახურები ღმერთს, თუ ვიხილე იგი და თუ გავუგე მას? ღმერთმა თუ განმანათლა. ის კი არა, ჩემსავე შეთხზულ ოცნებებში რა მითხრა, არამედ ის, რამდენადაა ჩემი ცხოვრება ღვთის ზიარი.
ჩვენ ღმერთს მოკლებულნი ვართ, ამიტომ უნდა შევიგნოთ, რომ ჩვენი ლოცვა, ასკეზა და ბრძოლა იქნება!
ნაკვერჩხალზე ცხაურს ვდებთ და მასზე ხორცს ვათავსებთ შესაწვავად და ვხედავთ, რომ სისხლი იღვრება და სურნელს უშვებს. ასევე, ჩვენი კანონიც ცხაურია, რომელზეც ჩვენ ვიწვით. ეს საკუთარი თავის მსხვერპლად მიტანაა, მტკივნეული ასკეზა, გაღება ჩვენი ღამისა, ჩვენი მდაბალი ცხოვრებისა, ჩვენი შეცოდებისა, ჩვენი წმინდა სურვილისა ღვთისადმი. ყოველივეს დავსდებთ იქ და ასე შევიქნებით ქრისტეს მსხვერპლად. თუ მე არ ვცხოვრობ ღმერთში, მოდი, მსხვერპლად მაინც შევეწირები ამ ღმერთისთვის და ასე წარვსდგები მის წინაშე. ღმერთი ხედავს ამ მსხვერპლს, ხედავს, რომ მის წინაშე მოწამე ვხდები. „მოიყვანედ მოწამენი მათნი“ (ეს. 43, 9) – ამბობს უფალი. ამგვარად, მეც ერთი იმ მოწამეთაგანი ვხდები, რომელსაც ეკლესია სამსხვერპლოზე წარადგენს, ამა და ამ სენაკში: ჩემს წყვდიადში, ჩემს სიმწარეში, სიბრმავეში[52], უგუნურებაში[53] უმეცრებაში[54] შევეწირები ღვთისთვის.
რაკი, კანონი არის ცენტრი სულიერი ცხოვრებისა, ვხედავთ, რომ ეკლესიის მამები ღამისთევის მრავალ ხერხს წარმოგვიდგენენ – თითოეული თავისი სულისდა შესაბამისად, იმ ადგილისა და დროის შესაფერისად, სადაც და როდესაც მას უხდებოდა ცხოვრება.
ვიღაც მთელ ღამეს ფეხზე მდგომი ატარებდა, მავანი ფსალმუნს კითხულობდა, სხვა მხოლოდ იესოს ლოცვას ამბობდა, ვიღაც წმინდა წერილს მუხლმოყრილი ორგზის კითხულობდა ორი-სამი საათის განმავლობაში, სხვა- ფეხზე მდგომი, სხვა კი ხატების წინაშე ძველ აღთქმას, სახარებას ან ფსალმუნების კითხვას ამჯობინებდა. ყველა იმას აკეთებს, რაც შეუძლია. ვიღაც შრომობს, ქვებს დაათრევს, ათას გზას მიმართავდნენ მათსა და ღმერთს შორის არსებული თვალშეუდგამი კედლის გადასალახად. რაც შეეხება ღამისთევას კინოვიალურ[55] მონასტერში, გადაკვეთს საერთო წერტილი უნდა გამოვნახოთ, მავანი ამ ნიშნულის ქვემოთ იქნება, მავანი – ზემოთ, მის გულსა და გონებაში სულიწმინდის მიღების შესაბამისად, შესაბამისად მისი სამოღვაწეო სულისკვეთებისა და იმისა, თუ რამდენის დატევნა ძალუძს.
მაგრამ რამდენ ხანს უნდა გასტანოს ჩვენმა ღამისთევამ? – ღამისთევა, რაც მეტხანს გაგრძელდება, უმჯობესია თუმცა ვიწყებთ ერთი საათით, შემდეგ ორ საათს ვმღვიძრებთ, ოთხს, ხუთს…. ეს ბუნებრივად ხდება, ორგანიზმი ეჩვევა. როგორც ეგუება ადამიანი სიღარიბეს და სიმდიდრეში ყოფა აღარ ძალუძს, ან როგორც მდიდარი ვერ გაძლებს სიღატაკეში, ანდა – სოფელს მიჩვეულ კაცს გაუჭირდება ქალაქში ცხოვრება, ასევე ხდება ღამისთევის შემთხვევაშიც. არ ვიტანჯებით, მაგრამ ცოტათი ვიღლებით, სხვაგვარად, ჩვენი სიტლანქიდან, სიზანტიდან და მთვლემარებიდან, როგორ მივაღწევთ იმ ბუს მდგომარეობას, ღვთის წინაშე რომ მღვიძარებს, როგორ ვიქცევით [ხორციელი] ადამიანებიდან წმინდანებად? თვალები დაგვისივდება და გვეტკინება, თუმცა, ყველაფერი თანდათან ხდება, არა მყისიერად. ეკლესიის მამებმა ბევრი მცდელობის შემდეგ შეძლეს, ღამისთევას შეჩვეოდნენ. არავინ მავალდებულებს, ვიფხიზლო და შემდეგ ისე მოვიშალო, რომ ვერც დასვენება შევძლო, ვერც ჩემი საქმის გაკეთება ან მთელი ღამე სკამზე მთვლემდეს და ვწვალობდე. ღმერთი სხეულთმკვლელი, ან სულთმომსვრელი როდია, იგი ცხოვრებისმომცემელი და მაცხოვარია, ჩვენს ვნებებს ჰკლავს და არა – თვით ჩვენ.
განსხვავდება ღამისთევის აღსრულების დროც. მამათაგან, ზოგიერთი ამჯობინებდა, დღე ღამისთევით გაეგრძელებინათ და დილის საათებში დაესვენათ, სხვები, უმრავლეობა, პირიქით, ისვენებდნენ და გამოცოცხლებულნი შეუდგებოდნენ თავიანთ ღამეულ მსახურებას. სხვები ცოტას წაუძინებდნენ, ღამისთევას აღასრულებდნენ და შემდეგ კვლავ ცოტას დაისვენებდნენ. ყველას თავისი ხერხი ჰქონდა. რაც არ უნდა იყოს, ჩვენ მაინც უფრო შუაღამით, ან ნაშუაღამევს მღვიძარება შეგვშვენის:
ღამისთევით დღის განგრძნობა, არცთუ ძნელი საქმეა, ამას მოსწავლეები, სტუდენტები, პედაგოგები და მუშებიც იქმან, ასე იქცევა მსოფლიო და შენც ამქვეყნიური მშრომელების, სტუდენტებისა და შენი ძველი მეგობრების რიგებში დგები. აი, ეკლესიის ხალხს სხვა რამ შეეფერებათ:
უფრო ძნელია, წამოდგე ზამთარში, დატოვო თბილი ქვეშგები, როდესაც ქარი ფანჯრებთან ზუზუნებს. თითო საათით ღამის გატეხვა ყველას შეუძლია, თვით ხეიბრებსა და გონებანაკლულთაც კი. უმჯობესია, ჩვენ უფალს შუაღამე[56] ვუძღვნათ. ცხადია, აქ მნიშვნელობა ავს ჩვენი ცხოვრების წესა და ადგილს, მაგრამ ვეცადოთ მაინც.
შუაღამით ერთ საათს ლოცვას უფრო ქმედითია, ვიდრე-დღის განმავლობაში ათ საათს ლოცვას. ვინც ღამის ამ მონაკვეთით არ ისარგებლებს, მისი საათები და დღეები, როგორც წესი, უნაყოფო იქნება. შუაღამით გძინავს? როდესაც ღამე ხელთ არ გაქვს, შენი ცხოვრება მუდამ უსუსური და დამბლადაცემული იქნება, რადგან სულიწმინდის მიღება არ ძალგიძს. ღმერთი მიიღებს[57] ჩვენს შუაღამიანს, მაგრამ იგი მუდმივი უნდა იყოს. სენაკში ხარ თუ მონასტრის გარეთ, შუაღამით ღვთის წინაშე წარსდექი. იცოდე, რომ ეს ჟამი ღმერთს ეკუთვნის. ეს არის დრო უფალთან შეპირისპირებისა და ასპარეზობისა და ღმერთი შენი საკუთარი ღმერთი უნდა გახდეს! ეს შენი წილი ბრძოლაა![58]
შუაღამით ეკლესიაც ფხიზლობს და დემონებს ებრძვის, რადგან ისინი, სწორედ ამ დროს აწუხებენ ადამიანებს, გართობისა და დანაშაულის საცდურში აგდებენ. ამ დროს იტანჯებიან სნეულნი და წვალობენ ცოდვილები, ამ საათებში, სიმშვიდის საათებში განანათლებს ადამიანს სულიწმინდა, ღმერთს უყვარს, თავის ქმნილებას რომ მასთან მოუბარს ჰპოვებს. ამ დროს შეგიძლია გამარჯვება მოიპოვო.
ამ დროს ჩვენი ეკლესიის წმინდანებიც თაყვანს სცემენ და დიდებისმეტყველებენ ღმერთს, რომელიც აღსდგება (აღიძვრება)[59], რარიგ მშვენიერად წარმოგვიდგენს სახარება და ძველი აღთქმა, განსაკუთრებით – ფსალმუნები აღმსდგარ უფალს. აღსდგება უფალი ამ დროს „ძლევითა და სძლოსცა“ (აპოკალ. 6,2) და ძლევამოსილებითვე განაგრძობს ყოფას. თუკი ამ საერთო-ეკლესიურ კრებაში წილი არ გვექნება, თანაზიარობას, ერთობას ვერ ვიგრძნობთ ჩვენი ეკლესიის ქრისტესმიერ ცხოვრებაში.
მაშ, წამოდექი შენც შუაღამემდე ერთი საათით, ან შემდეგ და ეს ჟამი გამოიყენე. ნახავ, რარიგ გახსნილი[60] და მგრძნობიარეა ღმერთი. ჩვეულებრივ, ჩვენ ვწუწუნებთ, რომ ის მკაცრია, რომ ვუხმობთ და არ გვპასუხობს. უფალი, ქვეყნიერების თვით ყველაზე ფაქიზ ქმნილებაზე მგრძნობიარეა, მაგრამ მასაც აქვს თავისი ჟამი „ვიდრე-ესე დღესღა ჰრქვიან“ (ებრ. 3,13), როდესაც მასთან საუბარი შეგიძლია. უნდა იცოდე ღვთის „ხუშტურები“ ღმერთსაც აქვს ახირება: ადამიანს შუაღამით ესაუბრება. თუ ამ დროს ეძიებ და ითხოვ, რაღაც მომენტში, მას მართლაც მოიპოვებ, ხოლო თუ მას ამ დროს არ ეძიებ, სავარაუდოდ, ვერც ვერასოდეს გეყოლება. ეგებ, ტკბილი, თაფლმწთოლვარე წუთები, მშვენიერი მომენტები გქონდეს კიდეც ცხოვრებაში, მაგრამ ღმერთი არ გეყოლება. ღმერთი თავისი შვილების წინაშე შუაღამით წარსდგება. შუაღამით უფლებს იგი თავის წმინდანებზე. შეიწირება ამ დროს ძღვენი ზეციურ სამსხვერპლოზე, წმინდანები ერთობას გრძნობენ მორწმუნეებთან და მათთან [წმინდანებთან] ერთად სრულყოფის იმედით აღავსებენ.
ამიტომაც, ჩვენი ეკლესია შუაღამით მსახურებას არ წყვეტს. ჩამოყალიბდა შუაღამიანის მსახურება და ყველა სხვა მსახურება მას დაუკავშირდა. ვინც ამ ჟამით ისარგებლებს, მისი ცხოვრება მარტივდება. ღმერთი, მგრძნობიარე ღმერთი შეგხვდება და არ დაუშვებს, ამაოდ დაშვრე, როგორც შენ გგონია.
***
რაკი, სიხარულის სული მაქვს, დღემუდამ ვფხიზლობ, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ჩემს კანონს ვანიჭებ, რომელიც რაიმე მიწიერ-წუთიერი კი არ არის, სურვილთა აღტყინება ან საკუთარი თავის მოტყუება, არამედ ჭეშმარიტი შეხვედრა ღმერთთან. იგი ნამდვილი ბრძმედია, გამოსაცდელი ალი, ყოვლადშესაწირავი[61] და ღვთისადმი მიძღვნილი სრულყოფილი მსხვერპლი, მაშ, როგორ უნდა ვიდგე ღვთის წინაშე ჩემი ღამისთევის განმავლობაში?
ბუნებრივია, როცა ვინმე ღამისთევას იწყებს, ეძინება, სწყინდება, ურწმუნოება და სასოწარკვეთილება იპყრობს, ფიქრობს, რომ დაცემულია, რომ არც რამე გაუკეთებია და ვერც ვერაფერს გააკეთებს ცხოვრებაში. ეს დამწყებთ სჩვევიათ. შესაძლოა, მავანი, სამოცდაათი წლის მონაზონი იყოს და ასკეტური გაგებით მსახურება[62] დაწყებულიც არ ჰქონდეს – ეგებ მას უსწავლია, ჯერ ძილით იჯეროს გული და შემდეგ ადგეს სალოცავად, ანდა, ეგებ, კანონი მისთვის ერთობ ჩვეულებრივი რამაა: 400 ლოცვა სკვნილზე, სამასი მეტანია, ცოტაოდენი შესწავლა-გამოძიება [წმინდა წერილის, მამების. მთარგმნ. ] და საქმე მოთავებულია!
სულ არაფერს, ეს მაინც ჯობია : შემახსენებს, რომ ღმერთი არ მყავს, მაგრამ მხოლოდ ეს არ კმარა! ღამისთევა ისე უნდა სრულდებოდეს, როგორც ამას ჩემგან ეკლესია მოითხოვს და რომელი ხერხითაც მეხმარება ღვთის წინაშე წარდგომაში.
ზოგიერთნი მიიჩნევენ, რომ ღამით მეტი დრო შესწავლა-გამოძიებას უნდა დაუთმონ, სხვები ლოცვას ანიჭებენ უპირატესობას, ვიღაც ფიქრობს, რომ ღმერთმა მას ჩვენებები, სასმენელი, ჭვრეტა[63] უნდა მიჰმადლოს, რომ თავისი არსებობა და მის მიმართ სიყვარული დაუმტკიცოს. ეჭვგარეშეა, ეს გადაჭარბებაა, რომლითაც მტერი სარგებლობს, რათა შთაგვნთქას.
მაშ, როგორ წარვდგეთ ღვთის წინაშე? თავიდან ისე, როგორც უბრალოდ მისი შვილები. ღამისთევა ჩვენი და ღვთის სიყვარულის დროა. ადამიანებს აქვთ პერიოდი, როცა სურთ, ვიღაც უყვარდეთ და ისინიც უყვარდეს ვიღაცას, ასევე არსებობს ქრისტესთან ყოფნის დრო, ჟამი, როდესაც მას მოველით და ისიც გველოდება, რომ ჩვენი სიყვარული მისთვის მისაღები ფორმით ვუჩვენოთ.
თუ მე რაიმე ტკბილეულს მომიტან, ჩემს გულს მოიგებ, სხვას წიგნით გაახარებ და თუ მას წიგნის ნაცვლად, კანფეტი აჩუქე, ამაოდ დაშვრები. ასევეა ღმერთიც. მას თავისი ძღვენი სურს. ამასთან, რაკი, ჩვენი სული უძლური და მშფოთვარეა და რადგან „წინამოსაჯული ეშმაკი“ (1 პეტრ. 5,8) არსებობს, ჩვენს სულს მოძლიერება სჭირდება, რომ საკუთარი თავი გადალახოს, სძლიოს მას და ღმერთს მიეგებოს! ამიტომ ვისაუბრობთ ზოგიერთ უბრალო საკითხზეც:
ღამისთევაში რომ წარვემატო, პირველი, რაც ადგომის შემდეგ უნდა გავაკეთო, გამოფხიზლებაა. როგორ გამოვფხიზლდე?
ვიღაც მეტანიებს აღასრულებს, ვიღაც თავსა და თვალებს იბანს, სხვა სენაკიდან გადის და მონასტრის შემოგარენში სეირნობს, თუ მეუდაბნოეა, მთაზე ადის. მამები გასაღვიძებლად მრავალ ხერხს მიმართავდენენ:
ითხოვდნენ, მათთვის კარზე დაეკაკუნებინათ, ვიღაც ბურთულას ჩამოკიდებდა, რომელიც დაცემაც აღვიძებდათ, ზოგისთვის ქინძისთავი კმაროდა – სანთელი რომ ჩაიწვებოდა, ქინძისთავი ვარდებოდა, ზედ ეცემოდათ და მათ აღვიძებდა.
ძილი მონაა, რომელსაც, რასაც გსურს, იმას უზამ:
როცა გვინდა – ვუხმობთ, როცა გვინდა – ვეტყვით, ახლა წადი, დაისვენე და როცა დამჭირდები, დაგიძახებო. ძილი ადამიანს ემორჩილება, მაგრამ ადამიანი თუ ემორჩილება თავის ბატონს, ღმერთს?
მხეცები ღმერთს და თავიან პატრონს ემორჩილებიან (იხ. რიცხ. 22, 21) და, როგორ არ დაემორჩილება ძილი ადამიანს?! ოღონდ, თითოეულმა, ჩვენი საზომი და დღიური შესაძლებლობა უნდა ვიპოვნოთ, რადგან ძილისთვის ყოველთვის ერთი და იგივე დრო როდი გვჭირდება. ახლა თუ რვა საათი ძილი მესაჭიროება, ერთ წელიწადში, შესაძლოა, ხუთი საათი მეყოს, შემდეგ – სამი, ხოლო თუ ისე მოხდა, რომ სამი წლის შემდეგ ავად გავხდი, ჩემთვის ექვსი საათის განმავლობაში ძილი იქნება საჭირო. როდესაც თავმდაბალი ვარ, ჩემი სურვილების[64] აღსრულებას კი არ ვესწრაფვი, არამედ იმას ვაკეთებ, რისი გაკეთებაც ახლებურ პირობებში შემიძლია.
მონა-ძილი რომ დავიმორჩილო და ჩემს ბრძანებებს დავუქვემდებარო, ჩემი ინსტინქტებისა და მიდრეკილებების გადალახვაა საჭირო, რადგან, ძირითადად, სწორედ ისინი არიან მიზეზნი, რომ ძილს ვერ ვმართავთ. უნდა ვისწავლო თქმა: „ძილო, მოდი!“, დავხუჭო თვალები და დავიძინო. ბევრი ადამიანი, თავისი ოცნებების წარუმატებლობით, სურვილთა გაცუდებით, იმედგაცრუებებით ისე იმსხვრევა, რომ საწოლში მყოფსაც, ძილი ოთხი-ხუთი საათის შემდეგ თუ ეკარება, თუკი საერთოდ შეძლო ჩაძინება. ეს ჯანმრთელობის საკითხია, მაგრამ აქ ადამიანის სულიერი მხარეც დიდ როლს თამაშობს. სხვა შემთხვევაში, ადამიანს შეუძლია, საკუთარი ძილი განაგოს:
დაძინება მინდა? დავიძინებ! გაღვიძება მსურს? -გავიღვიძებ!
კანონში რომ წარვემატო, უპირველესად, ძილი უნდა დავიმორჩილო და ჩემს ხელქვეითად ვაქციო. მეორე! უნდა დავწყნარდე, სიმშვიდე შევიგრძნო, აღგზნებისა და ნერვული და ფსიქიკური სისტემის გადაძაბვის გარეშე ვიდგე და ჩემი გონება იქ აღვამაღლო, სადაც მსურს. ჩემი გონება აქეთ-იქით მოარულ მაწანწალას არ უნდა ჰგავდეს და მოხეტიალე მონაზვნებივით არ მიმოიქცეოდეს წინ და უკან, არამედ საკუთარ თავს დაუბრუნდეს (საკუთარ თავში დაბრუნდეს).
ახლა საკითხავია, სად დავჯდე [კანონის დროს. მთარგმნ]. სავარძელში მირჩევნია? შემიძლია სავარძელში ჩავჯდე. სავარძელი თუ ძილს მგვრის, სკამზე ან ხის ტახტზე ჩამოვჯდები, ან – ჩემს ხის დაბალ საწოლზე. შემიძლია, სამფეხა სკამიც გავაკეთო, რომ, როგორც კი ძილი მომერევა, გადმოვვარდე და გამეღვიძოს. შემიძლია, რაც მსურს, ის გავაკეთო, მხოლოდ, მშვიდად უნდა ვიყო, რადგან, როდესაც მშვიდად ვარ, ჩემს სუნთქვას, გულისცემას, ჩემს სულიერ მდგომარეობას[65], ყველაფერს ვფლობ და ვაკონტროლებ, მაშინ შემიძლია ვთქვა: „მოვედ, ღმერთო ჩემო!“ და ვიცნო[66] [ჩემთან მოსული] ღმერთი, მაგრამ როდესაც ჩემი გული მოუსვენრად სცემს, სუნთქვა მოუწესრიგებელია, სურვილები ჩემში – მძლავრი, როგორ გავიგებ ღვთისას? სატანური წარმოსახვით, რომც ვთქვა, უფალო იესო ქრისტე, გმადლობ, რომ ღირს-მყავ მე ცოდვილი ჩემს სენაკში შენი სტუმრობისაო, ეს ქრისტე არ იქნება. ასე რომ, საჭიროა, დამშვიდებული, დასვენებული ვიყო, არა იმდენად ფიზიკურად, რამდენადაც – სულიერად. ძილის დამორჩლება და სიმშვიდე, მზადებაა [კანონის აღსასრულებლად. მთარგმნ. ].
მესამე, გულის შემუსვრილებისა და სინანულისკენ უნდა ვისწრაფოდეთ! მხოლოდ „გული შემუსვრილი და დამდაბლებული ღმერთმან არა შეურაცხყოს“ (ფს. 50,19); მაგრამ თუ მე ჩემს სათნოებას, ჩემს ქარიზმას[67], სიწმინდეს ვუყურებ და უფლისგან საღვთო ნათლის მოფენას[68] ვითხოვ, როცა მას შევთხოვ, დიდი შევიქნა, გულის შემუსვრას ვერ შევძლებ. „ჰბაძევდით მადლთა ამათ უფროისთა“ (1 კორ. 12,31) – ამბობს მოციქული და ღვთის სიყვარული უაღმატებულესია. არაფერს ვითხოვ, შემუსვრილების გარდა, არც მართალივით წარვსდგები ღვთის წინაშე და მოთხოვნებს არ წავუყენებ მას მხოლოდ ჩემს უსჯულოებებს აღვუარებ, ჩემს უსჯულოებებს, ჩემს სისუსტეს, ისე, რომ ეგოიზმს კი არ ვფარავდე, არამედ გული შემემუსროს. მაშინ ღმერთი მოხედავს ჩემს გულს, რადგან ის ამბობს: „ვის ზედა მოვიხილო, არამედ ანუ მდაბალსა ზედა და მყუდროსა და მძრწოლარესა სიტყუათაგან ჩემთა“(ის. 66,2).
ასე რომ, მხოლოდ კითხვა და ლოცვა არ კმარა, გულის შემუსვრილებას უნდა ვესწრაფოდე, რომელსაც ღმერთზე, ზოგადად, ჩემი დამოკიდებულებით მივაღწევ. ეს ყველაფერი, რასაკვირველია, დასაწყისია. შემიძლია, მუხლი მოვიყარო კიდეც ღვთის წინაშე და ცოდვის მოტევება ვთხოვო, რომელიც, შეიძლება, არც ვიცი, ვერც წარმომიდგენია, მაგრამ ის კი შემიგნია, რომ ცოდვილი ვარ.
უნდა აღვასრულო მეტანიებიც. ცნებაში „მეტანია“, ფიზიკურ მეტანიებსაც მოვიაზრებთ. ისინიც დიდ როლს ასრულებენ, როგორც ამას ყოველდღიურად ვხედავთ. ზოგიერთი მონაზონი, ერში ყოფნის დროსაც ათასობით მეტანიას აღასრულებდა. მეტანიების შესრულება, დროზე, ჯანმრთელობასა და ადგილზეც გახლავთ დამოკიდებული. რაც არ უნდა იყოს, მათ ერთი მნიშვნელობა აქვთ, როგორც ამაში გვარწმუნებს პირადი გამოცდილება, ეკლესიის მამები და წიგნები: ესაა ძალისხმევა, მსხვერპლის გაღება ქრისტეს წინაშე. ერის ადამიანები, შაღამისას შვილებისთვის, მეუღლეებისთვის თუ სხვა რამ საქმისთვის წამოდგებიან ხოლმე, ჩვენ კი, ღამ-ღამობით, მეტანიებში უნდა დავშვრეთ.
ცნებაში „სინანული“, უმთავრესად, ჩვენი სულის სინანულად აღძვრას ვგულისხმობთ, რადგან ფაქტია, ჩვენი ხორციელი, ვითომ სულიერი გული გაზულუქებულია და საკუთარი ცოდვილობის აღიარება არ ნებავს. თუკი მაინც ვიტყვით, ცოდვილები ვართო, ამას ბაგეებით ვამბობთ, შინაგანად კი ამ ფაქტის მიღება და გაგება გვიჭირს. შესაძლოა, ვამბობდეთ, უფალო, იესო ქრისტე, მილხინე მე ცოდვილსა, ან „შენ წინაშე შევცოდე“, მაგრამ, თუკი ჩაგვეკითხებიან, რა შევცოდეთ, ვიტყვით, რომ არ მოგვიპარავს, არ მოგვიკლავს,- სწორედ ისე, როგორც ამას გაიძახიან ერის ადამიანები. ისინი თავს უცოდინრობის გამო იმართლებენ, ჩვენ კი რას მოვიმიზეზებთ, ნუთუ იმას, რომ ვერც ჩვენ ვიგებთ რამეს?!
როდესაც მეტანიებზე ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ სწორედ მცდელობებს, აღვძრათ საკუთარი გული და გონება, საკუთარი ცოდვილობა შეიგნონ და გამუდმებით ინანიდნენ.[69]
ჩვენს გულსა და გონებას რომ სინანულში დავეხმაროთ, ღვთისმოშიში, სერიოზული გარემო უნდა შევქმნათ. ამ დროს, იმ მშვენიერ, კეთილშობილ წუთებში, თუ რამე გაგახსენდება, ნუ ჩაიწერ, დაეხსენ! თუ შენი კანონი ხუთ საათს გრძელდება, ბუნებრივია, რომ სურვილი გაგიჩნდეს, ღვთის ნათქვამი (ნაუწყები) ჩაიწერო და მოძღვარს გაანდო. მიუხედავად ამისა, ამ დროს ასე ნუ მოიქცევი, როცა გული ღვთისკენ აღსვლას იწყებს, ამ წუთებში, ჩვენ არავინ გვსურს, არც მოძღვარი – ჩვენ გვყვავს ღმერთი ჩვენი და უფალი ჩვენი.
მაგრამ როგორ მოვახერხო გულის შემუსვრა? არა რაიმე საგანგებო ხერხებში გაწაფულობით[70], არამედ – ჩემი ბუნებრივი მდგომარეობითა ღვთის წინაშე. თუნდაც, ეს არ ვიგრძნო, ვიცი მაინც, რომ ცოდვილი ვარ. ღვთის წინაშე თავს ცოდვილად წარვადგენ, რომ ოდესმე, ჭეშმარიტი სინანული შევიცნო და მონანიება შევძლო. ეს თვით ღმერთის საჩუქარია, ჩემი მრავალი აღსარებისა და მეტანიის, ძალისხმევისა და შემუსვრილების შედეგი.
ეკლესიის მამები, საკუთარ თავს მრუშს, მეძავს, მპარავსა და ყაჩაღს უწოდებდნენ მაშინ, როცა ამდაგვარი რამ, ზმანებადაც არ შემთხვევიათ და მაინც, ამ შეცოდებებს საკუთარ თავს მიაწერდნენ, რათა საკუთარი ყოფიერება[71] ღვთისთვის მიეძღვნათ, რათა ღვთის წყალობა მოეპოვებინათ და რათა, ბოლოსდაბოლოს, გააზიზებული და უხეში გული შეემუსრათ და მას საკუთარი ცოდვილობა შეეგნო. ჩვენ ჩვენს შეცოდებებს ვერ მივმხვდარვართ, ცოდვებით აღვსებულთ, ვერ მოგვიხერხებია, ჩვენი შეცოდება, მუდამჟამ თვალთა წინაშე ვიქონიოთ, როგორც ფსალმუნშია ნათქვამი „ცოდვაი ჩემი წინაშე ჩემსა არს მარადის“( ფს. 50,5). ჩვენ ჩვენი იდეალი და იდეოლოგია გვაქვს გვაქვს, ღმერთს საკუთარ მოთხოვნებს ვუყენებთ, ვოცდნებობთ, სიმაღლეები დავიპყროთ, წარვემატოთ. ამიტომაც, გოჯითაც ვერ ავცილებივართ მიწას.
მამათგან ბევრი, გულის შესამუსრად, მებაჟესავით იცემდა მკერდში მჯიღს და ამბობდა, ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას (შდრ. ლუკ. 18,13) , სხვები სამოსს შემოიხევდნენ[72], ჩვენ ამას არ გავაკეთებთ, მაგრამ ღირსეულად დგომას კი უნდა ვცდილობდეთ. მაგალითად, წასაკითხად საწოლზე არ დავჯდები და არც ლოცვისას წამოვწვები. სხვა საქმეა, როდესაც გონებისმიერ (νοερά) საათობით წარმოსთქვამ იესოს ლოცვას. მაშინ ამ სიტყვებს დამჯდარიც ვიტყვი, ფეხზე მდგარიც და – წამოწოლილიც, პირქვეც და – გულაღმაც, ეს ლოცვა გახლავთ ქრისტესთვის ღამეული მღელვარება და ჭიდილი. ვინაიდან ხორციელი უძლურებები მაქვს, ყველა ღონეს ვიხმარ, რომ ამ ბრძოლაში გავიმარჯვო.
მაშ, ღვთის წინაშე ვდგავარ და გულის შემუსვრას ვესწრაფი, ღვთის წინაშე აღსარებით, ყინულის დამსხვრევა მსურს და ვცდილობ შევიგნო, რომ აქ ვიმყოფებით ორნი: მე, არარაობა და ჩემი ღმერთი. უფალო, – ვეუბნები, – შენ უხილავი ხარ, მაგრამ ჭეშმარიტი. მე ნაგვის გროვა ვარ მიწაზე, შენ კი დიდი ღმერთი, „საყდართა ზედა ქერუბიმთა მჯდომარე, სერაბიმთა უფალი და მეუფე ისრაელისა“ (ლიტურგიიდან. ქერუბიმთა ლოცვა), შენ შემქმენ მე, შენ მიცნობ ჩემს უკანასკნელ ნაწევარამდე[73], იცი ჩემი სული, სამშვინველი და სხეული, შენ ქვეყნიერებაზე მეუფებ და შენ გარეშე არა ხდება რა და არც არსებობს რაიმე და ყოველივე შენ მიერ არს. შენ დიდი ღმერთი ხარ, სრულება დიდებისა, სიწმინდისა, სრული სრულყოფილება, სავსება სრულებისა[74], მე კი მისხალი და ნატამალი შენ წინაშე. მოვიდრეკ თავს, ვიტირე, მუხლს მოვიყრი, თაყვანს ვცემ, კვლავ თაყვანს ვცემ, კვლავ ცრემსლ დავღვრი, ვიდრე სული არ შემემუსრება. ამი გაკეთება, ტაძარში უმჯობესია, მაგრამ თუ იქ არ შემიძლია, ჩემს სენაკში ვიქმ ამას. ჩემი ყოველდღუერი სარბიელი და ასპარეზი კელიაა. თუ ჩემი სენაკი ღვთის ტაძარია, გავიმრჯვებ.
გულის შემუსვრილება, და მეტანიები უნდა მსურდეს, როგორც ჩემთვის საჭირო რამ და არა ისე, როგორც რაღაც მაგიური საშუალება. შემუსვრილება ღმერთს როდი ესაჭიროება, მას არც ჩემი სათნოება სჭირდება, ჩემგან, არც ცუდი არგია რამედ და არც – კარგი, არც ჩემი გულშემუსვრილება. იგი თავად მე მჭირდება, რომ ღვთის წინაშე წარდგომა შემეძლოს.
მხოლოდ, ჩვენი სურვილების ასკმაყოფილებას, შემუსვრილებაში ნუ ავურევთ. როდესაც რაიმე გვწადია და საწადელს ვეწევით, ოცნებას მივუახლოვდებით, როდესაც წარმოვიდგენთ, რომ ღმერთი გვიახლოვდება, სიხარულით ვტირით და [გული] შეგვემუსრება. ასევე, ჩვენს ცოდვებზე ფიქრის დროსაც შეიძლება ვტიროდეთ, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ღვთისთვის ვტირით. ჩვენ ვტირით იმიტომ, რომ ჩვენი შეცოდებანი გაგვახსენდა. ეს საღვთო ტირილი არ არის, არ არის ტირილი სიმდაბლისა და შემუსვრილებისა. ეს მიწიერი, ადამიანური, მშვინვიერი[75] ცრემლებია. ვტირი, რომ მე ესა და ეს ჩავიდინე. მე ჩემს „ეგოს“ ვუკმევ გუნდრუკს. ყურადღებით უნდა ვიყოთ, რომ ჩვენი ვნება -სურვილები, იმდები და უიმედობა, ღმერთთან მყოფობაში არ აგვერიოს[76]. ნამდვილი ცრემლისგან უცხოა ყოველივე, რაც კი საკუთარ თავს, ჩვენს „ეგოს“ ეხება.
გულის შემუსვრილებასა და სინანულს წმინდა ცხოვრება მოჰყვება, რომლის მიერაც ვიხილავთ ღმერთს. გვსურს, მაგრამ როგორ ვიხილოთ ღმერთი?
თითოეულ ადამიანს, ღვთისგან თავისი ნიჭი (მადლი) აქვს მიღებული, რათა იხილოს იგი. უფალი ყოველ ადამიანს განუცხადებს, თუ როგორ შეუძლია ღვთის ხილვა. ცხადია, ღმერთი მრავალი გზით იხილვება, თუმცა, ეს მაინც ჩვენს განწმენდაზეა დამოკიდებული.
„ნეტარ იყვნენ წმინდანი გულითა, რამეთუ მათ ღმერთი იხილონ“ (მათ. 5, 8) – ამბობს უფალი.
ცნებაში „სიწმინდე“, ცოდვისგან განწმენდა მოიაზრება, მაგრამ, უპირველესად, გონების სიწმინდეს ვგულისხმობთ. ამ ეტაპზე, განსაკუთრებულად უნდა შევეცადოთ, რომ არ დავუშვათ, ჩვენი გონება რაიმეთი დაკავდეს, გარდა ლოცვისა. მღვიძარების ჟამს, შესაძლოა, კარგი აზრიც მოგვივიდეს; განაგდე! ისიც შესაძლებელია, შენთვის ჯვარცმული ღვთის სიყვარულზე მოგაგონდეს რამე, მაგრამ, ამჟამად – შორს ქრისტეს ჯვარიც! ახლა არაფერი გჭირდება სისუფთავის გარდა, ე. ი გონების გათავისუფლება ყოველივესგან, ცუდი იქნება ეს თუ კარგი. შესაძლოა, სურვილი გაგიჩნდეს, თქვა: „ღმერთო, შენთვის ვიქნები მკვდარი, ცარიელი!“[77]– არაფერი ამდაგვარი არ დაუშვა! ამ პერიოდში, გონება ნეიტრალური და ცარიელი უნდა დარჩეს, გათავისუფლდეს ყველაფრისგან, რომ იესოს ლოცვითთ, ანდა წმინდანთა მიმართ სხვა მოკლე ლოცვებით აღვსება შეძლოს. თუკი გამუდმებით გონიერი ლოცვის აღსრულება არ ძალგვიძს, ჩვენი დროის შევსება სხვა ლოცვებით შეგვიძლია. თუმცა, ეჭვგარეშეა, გონიერი ლოცვა უფრო მოკლე, უფრო ზუსტი, მტკიცე და მნიშვნელოვანია უფრო ნაყოფიერი და სათნოა ქრისტეს წინაშე.
გონების სისუფთავე მნიშვნელოვანი წინაპირობაა იმისთვის, რომ ვნებათაგან სულის სიღრმისეულად განწმენდა მოვახერხოთ. გონების განწმენდა, ჩვენში ღმერთს მოიზიდავს და მაშინ ღმერთი ჩვენს გულსაც განწმენდს ვნებათაგან, ადამისა და ევასგან რომ გადმოგვეცა, მემკვიდრეობით მივიღეთ, ანდა ჩვენი დაუდევრობის შედეგია. ჩვენ არ შეგვიძლია, გულის განსაწმენდად რაიმე მოვიმოქმედოთ (შდრ. მათ. 5,8), მაგრამ ის კი ძალგვიძს, გონება გვქონდეს სუფთა.
მაშ, დავეშუროთ გონების დაცლას და მის აღვსებას სიტყვებით, რომლებითაც ღმერთს მივმართავთ. გონება მხოლოდ სიტყვათა დაწერილობასა და აზრს მიჰყვება. ჩვენ თვით ღმერთსაც კი არ შევთხოვთ, რადგან, მასთან საუბარში, საკუთარ თავსაც ვებაასებით და ღმერთს ვკარგავთ. ღმერთი მათში იმყოფება, ვინც მას არ გამოეძიებს და არ კითხულობს მის შესახებ. (შდრ. ის. 65,1. რომ. 10, 20)
ლოცვაში ღვთისგან გულის სიხარულს ვითხოვთ, როგორც მოწმობას მისი მყოფობისა და სიყვარულისა. ამის თხოვნაა ჯეროვანი. ღვთის უარყოფითა და მის გარეშე ცხოვრებით, ჩვენი ყოფა იმდენად მოსაწყენი (მდორე) და მკაცრია, რომ გვსურს, რაიმემ შეგვამსუბუქოს და ჩვენი ლოცვა უფრო შემსუბუქდეს და თავისუფლად ზეაღიწიოს. სიხარული გულის ზეიმია, გონების დასვენება და შვება, სულის გამოცდილება, რაღაც, ჩვენს ცხოვრებაში რომ რჩება. სიხარულის[78] მეშვეობით, უფრო გაბედულად, მეტი განწყობითა და მონდომებით[79] შევუდგებით ღამისთევას, შევუდგებით წადიერებით და განვავრცობთ მას.
მაგრამ მაშინ რაღა ვქნათ, თუკი დავუშვებთ, რომ ღამისთევა სიკვდილივით მკაცრი, ღამესავით ბნელი და ჩვენს თავს ჩამოქუფრულ თვით ყველაზე მძიმე ღრუბელზე მძიმეა?
ასეთ შემთხვევაში, დაე, ვიქვითინოთ, გარჯით გავსავათდეთ, შევღაღადოთ[80], რომ სიხარული მოგვანიჭოს. ღამისთევას ნუ შევწყვეტთ. ჩვენი გულის შესაწირავივით აღვასრულოთ, ვით ბრძოლა და მსხვერპლი, ისე, როგორც ქვრივმა ჩააგდო საცავში ორი ლეპტა, რომელიც ებადა (მარკ. 12,42) , როგორც იუდეველებმა მიუძღვანეს პირმშოები და საკუთრი თავი უფალს ( გამ. 13,1. ლევიტ. 27,26) ასე შევწიროთ ჩვენც ჩვენი ღამე, ჩვენი ცხოვრების მშვენიერი ნაწილი და თან ღმერთს შევთხოვოთ, სიხარული გვაჩუქოს.
ნუ გგონიათ, რომ ძნელია, ღმერთი მყისვე პასუხობს! როდესაც სათხოვარით ადამიანს მიმართავ, ისიც შეიძვრება, გულში ჩაგიკრავს, გეამბორება და საჩუქრებს გიძღვნის, მაშ, რაღა ვთქვათ ღმერთზე? და თუკი არ გვპასუხობს, ჩვენ მისთვის სიხარულის თხოვნა განვაგრძოთ. ნუ ვითხოვთ ქრისტეს ხილვას, ანგელოზებთან საუბარს, სულიწმინდის შეგრძნებას, ნუ ვითხოვთ, ჩვენი პრობლემის გადასაჭრელად, წმინდა ნიკოლოზი მოვიდეს, ღმერთს ნუ შევაწუხებთ, მხოლოდ სიხარული ვითხოვოთ, დანარჩენი,დაე, მაშინ გვიბოძოს, როდესაც ჩვენთვის საჭიროდ მიიჩნევს. სიხარული (Ευφροσύνη) ათასობით გამოცხადებაზე აღმატებულია, რადგან იგი არის მდგომარეობა მომავალ ქრისტესთან შეხვედრისთვის, იგია ბურჯი, რომელსაც მელი ღამისთევის მსახურება ემყარება. თუ იგი არ გვაქვს, ნერვები დაგვაწყდება, სისუსტეები იჩენს თავს, ტკივილი, დახსნილობა, მუხლი გვეკვეთება, ყურები გვიბზუის, გული გვტკივა.
ღამისთევისას, ასე ვთქვათ, ცეცხლის ალი გვჭირდება, ამის შეძენა დამოუკიდებლად არ ძალგვიძს – მისი ბოძება, მხოლოდ ღმერთს ხელეწიფება. ღმერთია, ვინც „შექმნა მსახურნი მისნი ალად ცეცხლისა“ (ფს. 103,4), ეს ცეცხლი, ჩვენში აღგზნებული კოცონია, განწყობა[81], ღამისთევის აღსასრულებლად, ჩვენი ამაღლება[82], ფრთები… იგი გვაძლევს ძალას, არა მხოლოდ გავუძლოთ ღამისთევით მსახურებას, არამედ, მისი დასრულება არც კი გვინდოდეს. შეიძლება, ორი, სამი, შვიდი, თხუთმეტი საათიც გავიდეს დაგვეგონოს, რომ ხუთიოდე უთმა გაიარა.
დროა, დავასრულოთ, მოვალეობები გვიხმობს და გულმტკივნეულნი ვართ ღამისთევის შეწყვეტის გამო.
როცა უფალი ღამისთვისას ცეცხლს აგვინთებს, თანდათანობით, მთელი ჩვენი ცხოვრება კოცონად იქცევა. ისე, როგორც წმინდანთა თითები ემსგავსებოდა ანთებულ კელაპტრებს და მათი ნათელი ზემოთ მიემართებოდა, ასევე გახდება ჩვენი ყოფაც. ცეცხლის გარეშე, თანამგზავრი მთვარისკენ ვერ გაფრინდება, როგრღა ავიდე მე ზეცად?!
მაშ, მოდი, ღმერთს, ვთხოვოთ, ამ ცეცხლით ნათელმოსილჰყოს ჩვენი ლოცვა, ჩვენი აღსწრაფება-აღპყრობანი, ღამისთევა, ჩვენი გულის ღაღადი, მუხთადრეკა, ძალისხმევა, ხმელ მიწაზე ძილი[83], ყოველივე.
როდესაც ჩვენი ცხოვრება ასეთი არაა, მაშინ გამოდის, რომ ღამისთვაზეც ღრმა ძილს ვყოფილვართ მიცემულნი. თუმცა, ყოველ შემთხვევაში, ღამისთევის მსახურებისას თვლემა სჯობს სასთუმალზე ძილს. უმჯობესია, ღვთის წინაშე მდგარს ჩაგეძინოს (უფალი ხომ ჩემს ბრძოლასა და კვეთებას იხილავს), ვიდრე – მოსასვენებლად წახვიდე.
გულშემუსვრილებით, მეტანიებით, გონების განწმენდით (რომლის მიერაც ვიხილავთ ღმერთს), მოსწრაფებით[84] და ცეცხლის ალით, რომელიც აუცილებელია სხვა ცხოვრებაში გადასანაცვლებლად, ჩვენი ღამისთევით, კელიაში ლოცვით, ჩვენი სული შეიქნება მიწად ნაყოფიერად, სადაც შეგიძლია, ღმერთი იპოვო, გულს ჩაეკრა და იგი – მიწათმოქმედი, ჩვენს ცხოვრებას მოიმუშაკებს.
ესაია წინასწარმეტყველი ადიდებს იმათ, ვინც მოურწყავ ყანებში თესავს „ზედა წყალსა“
(ის. 32.20), სადაც „ვირი და ხარი თრგუნავს“- ხარი და ვირი თავისუფლად დააბიჯებს. ასეთ მიწებს ამუშავებენ. ამას იმიტომ ამბობს, რომ პალესტინაში, გვალვა იცოდა. ჩვეულებრივ, კოკისპირულად იწვიმებდა და გვალვა გაგრძელდებოდა ხოლმე. ამიტომაც საუბრობს ძველი აღთქმა გამუდმებით წყურვილსა და წვიმაზე, ამიტომაც წარმოიდგენდნენ იუდეველები ღმერთს გრიგალსა და თქეშში (შდრ. ფს. 28,10 – „უფალმან წყლით-რღუნაი დაამკვიდრის“)
წვიმით, მიწა ძლიერ ნაყოფიერდებოდა და უხვად აღმოაცენებდა და მაშინ შეეძლოთ, პირუტყვი საბალახოდ გაეშვათ.
ჩვენც შეგვიძლია, ჩვენი ღამისთევა, ჩვენი სენაკი, მონასტერი, ჩვენი მსახურება, მთელი ჩვენი ყოფა, ნაყოფიერ მიწად ვაქციოთ. თუმცა, ამისთვის, ისე ცხოვრებაა საჭირო, როგორზედაც ვსაუბრობდით. სხვაგვარად, შესაძლოა, მთელი ცხოვრება დავშვრეთ და ვერაფერი გავაკეთოთ. თუმცა, ისიც შესაძლებელია, ერთხელ დავთესოთ და ორგზის, სამგზის და ოცჯერაც მოვიმკათ. რატომ არ უნდა ვამჯობინოთ ეს უკანასკნელი? ეს ხომ ძალიან იოლია, საკმარისია, ამ საქმის დიდებულებას ჩავწვდეთ: ღმერთმა მონასტერში მოგვიყვანა, რათა შესძლებოდა, მოსულიყო, ჩვენს წიაღში დაეთესა და საუნჯე მოეგო! თავის ანგელოზნი და წმინდანი დაედგინა ჩვენთვის მოცემული ნიჭებისა და ნაყოფის მოსამკელად. რაიმე მწირი და მდაბალი მიზნით როდი მოვუყვანივართ მას თავის სავანეში!
წინასწარმეტყველი განაგრძობს: „მადიდებენ მე უღრანის მხეცნი, პირუტყვნი ბუჩქნარისა, ვინაიდან, აღვავსე უდაბნო წყლითა და ურწყული მიწა – მდინარეებით. ე.ი ღმერთს ყველაფერის გადასხვაფერება ძალუძს.
ჩვენც ჩვენს უდაბურებაში ვცხოვრობთ, ჩვენს ურწყულებასა და სიგლახაკეში, ღმერთს მოკლებულნი, მაგრამ უფალი აღგვავსებს წყლებით, მდინარეებით და მაშინ ჩვენი კავშირი მოძღვართან, ჭეშმარიტი, საიდუმლო და იდუმალი[85] იქნება.
მაშ, როგორ მოვიქცეთ? ჩვენს სიგლახაკეში დავრჩეთ? ველური პირუტყვნი გრძნობენ ყამირი მიწის მდინარეებით აღვსებას, ჩვენი სულები კი გვალვაში იმყოფებიან! გამართლება არ გვაქვს. ღვთის ისეთი დიდებით მაინც განვიქარვოთ სულიერი გვალვა, მხეცნი რომ უძღვნიან შემოქმედს! აი, მაშინ შეიძლება სულიერ ცხოვრებაზე საუბარი, მაშინ შეგვიძლია, გვქონდეს სულისა და ოჯახის [საძმოს-მთარგმნ.] გადარჩენის იმედი, მაშინ, ჩვენი საზრუნავი, სიცოცხლის წლები კი არა, მომუშაკებული ნაყოფი იქნება.
დაე, საკუთარ თავს ასეთი ცხოვრება ვუსურვოთ!!!
[1] დედანში გამოყენებულია სიტყვა Γέροντας. იგი აღნიშნავს არა უბრალოდ მონაზონს, არამედ- განბრძნობილ მოძღვარს, გონებითა და გამოცდილებით მხცოვანს – ბერს. რუსულში შეესაბამება სიტყვა Старец
[2] მამა ემელიანე იყენებს სიტყვას φρόνημα. სიტყვა აღნიშნავს იდეას, აზრს, არსს, ხოლო ძველ ბერძნულში, იგი ზრუნვის, გონივრული წარმართვის მნიშვნელობითაც გამოიყენებოდა. შედარებისათვის ბერძნულენოვან სახარებაში იხ. იგავი ათ ქალწულზე (მათ. 25, 1-13).
[3] დედანში ნახმარია სიტყვა σπόρος, რომელიც აღნიშნავს თესლს, სიცოცხლის საწყისს, ჩანასახს, მარცვალს, აგრეთვე, მას იყენებენ შვილის მნიშვნელობითაც. შესაბამისად, შესაძლოა, მამა ემელიანე გულისხმობდეს იმას, რომ თუ მოძღვრის სულისკვეთებას არ დავიცავთ, სრულყოფილი შვილები ვერ ვიქნებით, აგრეთვე, იმასაც, რომ არ გვექნება კეთილი სულიერი საწყისი. ამის ყოველივეს გათვალისწინებით, ჩვენ ვამჯობინეთ, თარგმანში ეს ორივე მნიშვნელობა გაგვეერთიანებინა.
[4] მეხუთე ფალანგა – ისტორიულად, ეს გახლდათ საიდუმლო სამხედრო დაჯგუფება ესპანეთში, რომელიც ოთხ დანარჩენ ფალანგას (ქვეითი საბრძოლო წყობა) აძლიერებდა და მტრის რაზმებს ფარულად უთხრიდა ძირს.
[5] იგულისხმება მადლით განღმრთობა, რისკენაც მოწოდებული იყო ადამიანი და არა- ბუნებით ღმერთობა, რის შესახებაც მიაწოდა აზრი ბოროტმა პირვექმნილ ადამიანებს.
[6] უნდა განვასხვავოთ სიტყვები: η σύναξη და η Εκκλησία. მამა ემელიანე, დედანში ასეთ ფრაზას წარმოთქვამს: Η Εκκλησία είναι σύναξις. Και μας τους μοναχούς ολόκληρη η Εκκλησία των αγίων είναι αυτή η δική μας η σύναξις. თუ σύναξη ადამიანთა თავმოყრაა რაიმეს განსასჯელად, შეკრებაა, Εκκλησία ქრისტესმიერ გაერთიანებული ადამიანების მისტიური კავშირია, ანუ ჩვენ ქრისტეში შეკრებილი ერი ვართ.
[7] დოგმატური ხასიათის გამო მოცემული წინადადების ბერძნული დედანი მოგვყავს სრულად: όπως ο Χριστός ήταν Θεός και άνθρωπος αλλά η ανθρωπίνη θήσις του δεν είχε πρόσωπο
ηταν η υπόστασις του Γιού…
[8] προδιαγράφω
[9] θα συλλάβη
[10] დედანში: ενεργητική έκφρασις και διάφεσις μια αδιάλειπτος πράξις
[11] როგორც მოციქულები ელოდნენ სულიწმინდის გარდამოსვლას, ბანზე გასულს განეცხადა კორნელიოსის პეტრესაც. მოქცევის თაობაზე შდრ. საქმე მოციქულთა 1,13. 10,9
[12] დედანში: λόγω της βουλήσεώς του και της φύσεώς του
[13] Κυριακή Πεντηκοστής, γ` ιδιόμελον αίνων. /Ενεργούν και λαλούν εν εμού
[14] Εαν επανέλθω
[15] დედანში წერია: ενώνει μόνον εκείνους που το καλλιεργούν και ζωοποιούν μέσα τους με εκουσιότητα γνώμης και βουλήσεως.
[16] ამ შემთხვევაში, სიტყვა Γέροντα გადმოგვაქვს, როგორც „ბერი“, არა – უბრალოდ შემონაზვნებული პიროვნების, არამედ – ხუცის, გამოცდილი და სიბრძნეშ დაბერებული მოძღვრის მნიშვნელობით. რუსულში შეესატყვისება Старец
[17] დედანშია: Σπερματικός
[18] Ζώντας αυτό καθ` εαυτό
[19] Κοινωνική αγάπη
[20] დედანში გამოყენებულია სიტყვა Φερέφωνος, რომელიც აღნიშნავს პიროვნებას, რომელიც სხვის შეხედულებებს ახმოვანებს, მაგალითად, მეფის სიტყვას ავრცელებს (იხ. ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ).
[21] დედანშია: Τα παιδιά ένος ανθρωπίνου συστήματος.
[22] `Ετσι δεν θα έχεις την εικόνα και την ομοίωση Θεού μέσα σου. -აქ აუცილებელია შევნიშნოთ, რომ ეკლესიის სწავლების თანახმად, ადამიანში, ღმერთმა მისი შექმნისთანავე ჩადო ხატება და მსგავსება ღვთისა. ეს შესაქმის პირველივე თავებში ჩანს (ვქმნათ ხატად და მსგავსად ჩვენდაო, ბრძანებს ყოვლადწმინდა სამება). თუ ღვთის ხატება მასში შექმნისთანავეა ჩადებული, მსგავსება ადამიანის პოტენციაა, რომელიც ღვაწლით უნდა განავითაროს. აღნიშნულ მონაკვეთში, მამა ემელიანეს სურს გადმოსცეს ის ფაქტი, რომ მოძღვრისგან გაუცხოებული სული, ღმერთსაც გაუუცხოვდება.
[23] დედანშია: να γίνετε μια μορφή ένα πράγμα μια εικόνα
[24] დედანშია: οικονομία
[25] ακρίβεια
[26] σταχυολογήσομε
[27] Να το κρίνωμε
[28] Κοινά παλαίσματα
[29] Λατρεία-ძირითადად, ამ სიტყვით აღინიშნება ღვთისადმი თაყვანისცემითი მსახურება და უფრო მაღალი მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე მსახურების აღმნიშვნელ სხვა სიტყვებს.
[30] იხ. ზიარების ლოცვები. ლოცვა მეორე, წმინდა იოანე ოქროპირისა.
[31] Δωρήματα
[32] Χαρίσματα
[33] Δεν είναι κοινά δωρήματα τα εξωτερικά χαρίσματα ή ιδιώματα του Γέροντος αλλά εκείνα τα οποία είναι αληθινά και αποτελούν το είναι του ανθρώπου. Το είναι του Γέρωντος.
[34] Ππέπει να έχουμε κοινή ενατένισι όχι κοινό ιδανικό αλλά κοινό δώρημα
[35] შდრ. მათ. 12, 25-26
[36] πίανσις
[37] Υψίβαμων- -ον, ὑψίβατος. < ὕψι «ψηλά» + –βάμων (< βαίνω), αἰθερο–βάμων].
[38] დედანში ადამიანების პირობითად აღსანიშნავად, გამოყენებულია ასოები: ა, ბ, გ. მაგრამ ჩვენ ქართულისთვის უფრო ბუნებრივად მივიჩნიეთ, ასოების ნაცვლად, წინადადებაში აგრეთვე პირობითი სახელები ჩაგვესვა (მთარგმნ.).
[39] αμεριμνία
[40] ამ შემთხვევაში, საჭიროა, განვასხვავოთ Ενέργεια და πράξι/ ქმედება და საქმე.
[41] Επίτροπος- როგორც თანამდებობის აღმნიშვნელი ტერმინი, გადმოგვაქვს უთარგმნელად. ეკლესიის სამრევლო საბჭოს წევრი, რომელიც თვალყურს ადევნებს ეკლესიის ფუნქციონირებას, 2. მეურვე, უფლებამოსილი პირი, წარმომადგენელი
[42] დედანშია: θυμικό που είναι πολύ βαθύ γιατί είναι βοτηγμενο στην γνώμη της ψυχής.
[43] Όπως η ψυχή βγαίνει τελευταία, έτσι ακριβώς και η γνώμη του ανθρώπου αποβάλλεται τελευταία.
[44] λειτουργία
[45] Πάλη – ჭიდილი, ორთაბრძოლა. ადამიანი პირისპირ რჩება ღვთის წინაშე და იბრძვის მის მოსაპოვებლად. აქ შესაძლოა, იაკობის ღმერთთან შეჭიდების ეპიზოდიც გაგვახსენდეს ძველი აღთქმიდან(იხ. დაბად. 32, 24-32)
[46] დედანშია: Ο κανόνας είναι ο τρόπος και το πόσον και το ποιόν της αγρυπνίας του κάθε μοναχού.
[47] ο νους
[48] να τον χαίρεται
[49] წყვდიადი ითქმის არა უარყოფითი გაგებით, არამედ – შეუცნობლობის თვალსაზრისით.
[50] Στην λατρεία
[51] Μπορεί να έχωμε άπασαν την δικαιοσύνην
[52] αορασία
[53] ακατανοηςία
[54] αγνωσία
[55] ზოგადცხოვრებულთა
[56] დაახლოებით, შუაღამის 12 საათიდან გარიჟრაჟამდე (მთარგმნ.)
[57] სიტყვასიტყვით იქნება: γνωρίζει και αναγνωρίζει -აღიარებს, ცნობს
[58] დედანშია: Είναι η ώρα της δικής σου κλίμακος
[59] Εγείρεται (შდრ. მარკ. 1,35, ფს. 11.5, ის. 33,10)
[60] დედანში გამოყენებულია სიტყვა:ΕΥΛΗΠΤΟΣ, რომელიც აღნიშნავს იოლად მისაღებს, ცხადს, ნათელს
[61] Ολοκάρπωμα
[62] Λειτουργία
[63] Θεοπτία
[64] Επιθυμίες
[65] დედანში გამოყენებულია სიტყვა πνεύμα, განსხვავებით სიტყვისაგან ψυχή. კონტექსტიდან გამომდინარე, ჩვენ ვამჯობინეთ, ბუნდოვანების თავიდან ასაცილებლად, აღნიშნული ადგილი, სადაც საკუთარი სულის ფლობაზეა საუბარი, გვეთარგმნა, როგორც სულიერი მდგომარეობა.
[66] დედანში ავტორი იყენებს სიტყვას αντιλαμβάνομαι, რომელიც სულიერ მდგომარეობათა შორის რაიმის ამოცნობას, შეცნობას გულისხმობს და მისი შინაარსი, რამდენადმე განსხვავდება ზმნისგან αναγνωρίζω.
[67] სულიერი ნიჭის აღმნიშვნელი ეს სიტყვა, აქ უთარგმნელად გადმოგვაქვს.
[68] Θείες ελλάμψεις
[69] დედანშია: να έχουν όχι μια αλλά αλλεπάλληλες μετάνοιες. ერთგვარი სიტყვათა თამაშია სიტყვა სინანულსა და ფიზიკურ მეტანიებს შორის, რადგან სიტყვა μετάνοια ორივეს აღნიშნავს.
[70] დედანშია: όχι τεχνικά
[71] Το είναι
[72] διαρρηγνύω τα ιμάτιά μου – ეს გამოთქმა თავის დაცვასაც ნიშნავს
[73] დედანშია: μέχρι της τελυταίας λεπτομερείας
[74] დედანშია: ο πλήρης τελειότητος
[75] Ψυχικό. ეკლესიაში არსებობს ორგვარი მოძღვრება ადამიანის არსებისა: დიქოტომიური და ტრიქოტომიური, ანუ ორნაწილიანობა (სხეული, სული) და სამნაწილიანობა (სხეული, სამშვინველი, სული). გარეგნულად განსხვავებული ეს ორი დოქტრინა, ერთი და იგივეა. მამათა სწავლებით, ადამიანი შედგება სხეულის – σώμα (იგივე ხორცი σαρξ) და სულისგან – ψυχή. ადამიანის ორნაწილიანად წარმოჩენისას, ეს სიტყვა ითარგმნება, როგორც სული. ამასთან, თავის მხრივ, ψυχή სამნაწილედია: 1)გულისწყრომა-θύμος, რისხვა, გაღიზიანებაზე რეაგირების უნარი, ანუ ირასციბილური ნაწილი 2) გულისთქმა ანუ επιθυμία, ნდომა, წადილი, სურვილი 3) πνεύμα იგივე λογιστικόν το νοητικόν ანუ გონითი, აზროვნებითი, ლოგისტიკური ნაწილი. სწორედ ეს პნევმა არ აქვს ცხოველს და იგი გააჩნია მხოლოდ ადამიანს. არსით, პნევმა ადამიანური ფსიხეს ნაწილია. ზოგიერთ შემთხვევაში, „პნევმა“ ითარგმნება სულად, ხოლო „ფსიხე“ გადმოიცემა ტერმინით „სამშვინველი“. (აღნიშნული სქოლიო იხ. სათნოებათმოყვარეობა, ტ. მე-5, გამომცემლობა „ახალი ივირონი“, 2006. ედიშერ ჭელიძის კომენტარებითურთ. სქოლიო 115.)
[76] παρουσία του Θεού
[77] ცარიელი არა უარყოფითი, არამედ – იმ გაგებით, რომ გავთავისუფლდები ყოველივესგან, რათა ღმერთმა აღმავსოს (მთარგმნ.)
[78] Ευφροσύνη (შდრ. „მასმინე მე გალობა და სიხარული“ ფს.50, 8)
[79] დედანშია: χαρά- სიხარული, თუმცა, სტილისტური მოსაზრების გამო, ვამჯობინეთ, იგი შეგვეცვალა ზემოთ ნახსენები სიტყვით, ვინაიდან, თარგმანში უკვე გამოყენებული გახლდათ ეს სიტყვა ευφροσύνη-ს გადმოსაქართულებლად. ამ ორ სიტყვას შორის, განსხვავებაც შეინიშნება.
[80] απειλήσωμε τον Θεόν
[81] დედანში გამოყენებულია სიტყვა όρεξη – მადა
[82] η αναβίβασις του εαυτού μας
[83] χαμαικοιτία
[84] აქ სიტყვა ευφροσύνη გადმოვთარგმნეთ, როგორც მოსწრაფება
[85] μυστηριακή και μυστική
მთარგმნელის შენიშვნები:
ზოგიერთი ციტატის შესატყვისი მუხლი წმინდა წერილიდან, დედანში სქოლიოებშია მონიშნული, თუმცა, ტექსტის უფრო იოლად აღქმის მიზნით (და, აგრეთვე, იმის გამოც, რომ თარგმანი, ტერმინოლოგიური სირთულის გამო, სქოლიოებით ისედაც იტვირთებოდა), ჩვენ ეს მინიშნებები, თავად ტექსტში, უშუალოდ ციტატის შემდგომ ჩავურთეთ.
ზოგიერთი სახელი (მაგალითად, თანამდებობის) და საღვთისმეტყველო ტერმინი, უთარგმნელადვე გადმოვიტანეთ.
ყველა სქოლიო დაურთო მთარგმნელმა, ხოლო 76-ე სქოლიოსათვის ვისარგებლეთ შემდეგი გამოცემით: სათნოებათმოყვარეობა, ტ. მე-5, გამომცემლობა „ახალი ივირონი“, 2006. ედიშერ ჭელიძის კომენტარებითურთ. სქოლიო 115
ტერმინების გარდა, კომენტარებში გატანილია ზოგიერთი ფრაზაც, ისე, როგორც დედანშია მოცემული. ეს ორი მიზეზის გამო ჩავთვალეთ საჭიროდ:
1) ვფიქრობთ, ბერძნულის მცოდნე მკითხველისთვის, შესაძლოა, საინტერესო აღმოჩნდეს
2) ვინაიდან, ქართული ენის სპეციფიკის გამო, ზოგიერთი ფრაზის აბსოლუტური სიზუსტით გადმოტანა შეუძლებელი გახლდათ, დაინტერესებულ მკითხველს შეუძლია, დედნის ენა და ხასიათი სქოლიოს დახმარებით იხილოს.
ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო
ნინო საძაგლიშვილმა
2015 წ. ათენი.
